Venetië 2025: De aftrap

De 82e editie van het filmfestival van Venetië opent met Paolo Sorrentino’s La grazia, een passend startschot voor wat misschien de laatste editie is van festivaldirecteur Alberto Barbera. Ondertussen moet het festival achter de schermen de gebruikelijke sterrenparade balanceren met ongemakkelijke gesprekken over de genocide in Gaza.

Vierentwintig jaar geleden debuteerde Paolo Sorrentino in een van de nevensecties van het festival met One Man Up, een losbandig komisch drama met Toni Servillo in de hoofdrol. Dat was in 2001, het derde jaar dat Alberto Barbera aan het roer stond. Sindsdien gingen vrijwel alle films van Sorrentino in première in Cannes, de grote concurrent van Venetië.

Deze editie zou zomaar de laatste kunnen zijn van artistiek directeur Barbera – zijn contract loopt af. Of het wordt verlengd, is een kwestie van politiek. Het voelt een beetje alsof hij een strik om zijn carrière legt door deze 82e editie van het festival af te trappen met Sorrentino’s tiende speelfilm La grazia, met opnieuw Servillo in de hoofdrol.

Het festival is nog altijd een van de belangrijkste springplanken richting de prijzenslag van de Oscars en Golden Globes. Minder prestigieus dan Cannes, maar net als vorig jaar trekt het vrolijk een blik filmsterren open om ons dat te laten vergeten. Onder andere Julia Roberts, George Clooney, Emma Stone, Dwayne Johnson, Adam Sandler en Idris Elba zetten de komende dagen voet aan wal op het kleine vakantie-eiland; regisseur Alexander Payne (Sideways, 2004; The Holdovers, 2023) is juryvoorzitter; en de legendarische Kim Novak – het onderwerp van de fascinerende documentaire Kim Novak’s Vertigo – krijgt een ereprijs, net als Werner Herzog, wiens documentaire Ghost Elephants buiten competitie in première gaat.

Wat gold voor de afgelopen edities van Cannes en de Berlinale gaat dit jaar echter ook op voor Venetië: het is niet genoeg om alleen naar sterren te staren. “Stop de tijd, doof de sterren”, is de openingszin van een open brief die onder de noemer Venice4Palestine door honderden filmmakers werd ondertekend, waarin het festival wordt opgeroepen om zich uit te spreken over de humanitaire crisis in Gaza. Onder de ondertekenaars zijn Italiaanse makers als Alba Rohrwacher, Matteo Garrone en Marco Bellocchio (wiens serie Portobello op het festival in première gaat), en internationale collega’s, waaronder Céline Sciamma, Ken Loach en Audrey Diwan. Ook acteur Toni Servillo ondertekende de brief.

“Nu de schijnwerpers zich op Venetië richten,” stelt de brief, “is het gevaar dat opnieuw een cultureel hoogtepunt voorbijgaat zonder stil te staan bij de humanitaire, maatschappelijke en politieke tragedie in Gaza. ‘The show must go on’, wordt ons voorgehouden, en we worden aangespoord om weg te kijken – alsof ‘de filmwereld’ niets te maken heeft met ‘de echte wereld’.”

Het weerwoord van het festival is, zoals vaker bij dit soort uitdagingen, ontoereikend. De organisatie wijst op Kaouther Ben Hania’s competitiefilm The Voice of Hind Rajab, over de moord op een vijfjarig Palestijns meisje door het Israëlische leger in 2024, en op de Israëlische documentaire Of Dogs and Men die vorig jaar werd vertoond. Venice4Palestine kondigde alsnog een grote demonstratie aan tijdens het eerste weekend van het festival. In het aangezicht van deze urgente politieke crisis voelt het bij voorbaat alsof het festival zich in een alternatieve dimensie voltrekt, waarin films losgekoppeld zijn van wat zich in de buitenwereld afspeelt.

Een werkelijkheid waarin het festival pronkt met een hoofdcompetitie vol noemenswaardige titels van onder meer Jim Jarmusch, Kathryn Bigelow, Park Chan-wook, László Nemes, Olivier Assayas en eerdere Gouden Leeuw-winnaars Yorgos Lanthimos, Gianfranco Rosi en Guillermo del Toro.

Ook buiten de competitie vind je veelbelovende films. Zo komt de enigmatische Rus Aleksandr Sokoerov met een kritische exegese van de Sovjet-geschiedenis in het maar liefst vijf uur durende Director’s Diary. De Oekraïense filmproducent en regisseur Oleksandr Rodnjansky duikt in het geplaagde verleden van Oekraïne in Notes of a True Criminal. Gus Van Sants historische thriller Dead Man’s Wire draait in het hoofdprogramma maar buiten competitie, net als Cover-Up, de nieuwe documentaire van Gouden Leeuw-winnaar Laura Poitras en Mark Obenhaus. Ook de Argentijnse auteur Lucrecia Martel, die met Zama (2017) in Venetië’s hoofdcompetitie stond, dingt niet mee naar de Gouden Leeuw met haar documentaire Nuestra tierra.

Ondertussen schreef Julian Schnabels In the Hand of Dante, die ook buiten de competitie draait, per ongeluk geschiedenis door al ruim voor het festival op torrentsites te verschijnen. Het ambitieuze epos, dat deels is gefilmd in zwart-wit en laveert tussen het heden en de veertiende eeuw, leunt op een imposante cast, met rollen voor Oscar Isaac, Gal Gadot, Gerard Butler, Al Pacino en John Malkovich en een bijrol voor regisseur Martin Scorsese. Na een draaiperiode die werd geplaagd door financiële problemen en getouwtrek tussen Schnabel en zijn producenten was deze online lek extra pijnlijk. Veel Venetië-gangers zullen al ruim voordat de rode loper voor de wereldpremière wordt uitgerold een blik op de film hebben geworpen. Over achter de feiten aanlopen gesproken.