HENRY FOOL

De nieuwe film van Hal Hartley werd met angst en beven afgewacht door zijn schare trouwe fans. Zou de maker van Trust en Simple men het klaarspelen en opnieuw briljant uit de hoek komen, of zou het echec van zijn laatste film Flirt worden herhaald? Het antwoord ligt ergens halverwege.

"Hartley-fans zullen ervan smullen, Hartley-haters zullen bekeerd worden." Zo ongeveer klonken de reacties op Henry Fool na de uitbreng in Amerika. Het zou Hal Hartley’s meest toegankelijke en humoristische film tot nu toe zijn, en bovendien een nieuw staaltje van zijn eigenzinnige meesterschap. "Hartley heeft het weer", constateerden de fans van zijn zeer herkenbare en doorwrochte oeuvre met een zucht van verlichting, want na het slecht ontvangen Flirt en diens evenmin zeer succesvolle voorganger Amateur werd gevreesd voor een nieuwe teleurstelling.
Maar er zijn fans en fans. Echte Hartley-fans, dat zijn degenen die vooral zijn eerste drie speelfilms (The unbelievable truth, Trust en Simple men) keer op keer opnieuw kunnen zien om er nog meer nieuwe spitsvondigheden in te ontdekken. Echte fans trekken zich niets aan van beschuldigingen van intellectualisme en zwijmelen weg bij het menselijke drama in die films. Want Hartley’s personages mogen dan boekentaal spreken, achter hun stramme woorden en stoïcijnse uiterlijk gaan grootse, ondoorgrondelijke gevoelens schuil, en uiteindelijk draait het toch alleen om liefde en verlangen. Echte fans haakten af bij het geschiet en gedoe in Amateur (Pistolen in een Hartley-film? Ontoelaatbaar!), al speelde Martin Donovan de hoofdpersoon nog zo vertrouwd broeierig en mochten de dialogen er weer zijn.

Ontuchtig verleden
Het is nog maar de vraag of Hartley deze hardcore fans met Henry Fool weer voor zich weet te winnen. En het is eveneens de vraag of hij een nieuw publiek kan aanboren. Want Henry Fool is een verwarrende mix: op zoveel punten een oude, vertrouwde Hartley (dialogen, acteerstijl, rigide beeldcompositie), maar op zoveel punten ook iets geheel anders. Dat de regisseur voor het eerst in zijn loopbaan seks in beeld brengt en, als om deze profane uitbarsting te bekrachtigen, op de koop toe enkele hilarische poep- en kotsscènes inlast, is niet de meest schokkende vernieuwing. Het is vooral Hartley’s kennelijke drang om een buitensporig veelomvattend, episch drama te creëren, die uit de toon valt.
Henry Fool is een verhaal over vriendschap en verraad, over ambitie, talent en beïnvloeding, over kunst en commercie, en zo nog wat thema’s. De vrienden in kwestie zijn de exuberante Henry Fool (gespeeld door Thomas Jay Ryan, onappetijtelijk en vol flair) en de introverte, slome Simon Grim (James Urbaniak). Simon woont met zijn hysterische zus Fay (Parker Posey) en hun depressieve moeder in een grauwe Amerikaanse buitenwijk. Hij werkt als vuilnisman, en is zo gesloten dat hij door zijn buurtgenoten voor achterlijk wordt versleten. Zo nu en dan slaan ze hem in elkaar, gewoon omdat hij zo’n willig slachtoffer is. Henry komt op een goede dag uit het niets opduiken met geen ander doel, zo lijkt het, dan Simon uit zijn waardeloze bestaan te verheffen.
De luidruchtige, kettingrokende, arrogante Henry neemt als vanzelfsprekend zijn intrek bij het gezin Grim, waar hij het huis vult met zijn praatjes. Over zijn ontuchtige verleden, waarvoor hij een gevangenisstraf heeft uitgezeten ("She was an ugly and mean-spirited kid. But she knew how to play upon my weaknesses, which I admit are deep and many."), maar vooral over zijn levenswerk, een boek dat volgens Henry de wereld op zijn kop gaat zetten: "It’s a philosophy of poetics. A politics if you will. A literature of protest. A novel of ideas. A pornographic magazine of truly comicbook proportions." Terwijl Henry het toch al disfunctionele gezin nog verder ontwricht door achtereenvolgens met Simons moeder en zus naar bed te gaan, ziet hij ook kans Simon aan te zetten tot schrijven. Hij geeft hem een schrift en een potlood, en een doorwaakte nacht later heeft Simon een omvangrijk gedicht geproduceerd.

Glibberig
Dit gedicht, waarvan de kijker overigens geen strofe te horen krijgt, roept heftige reacties op. Volgens sommigen is het pornografische vuilspuiterij, anderen, waaronder Henry, zijn er danig van ondersteboven. Henry stimuleert Simon zijn werk te publiceren. Pogingen daartoe mislukken eerst — niemand ziet het waardeloos gespelde manuscript zitten — maar zodra het gedicht een eigen leven gaat leiden en veel publiciteit verwerft, ruikt men geld en happen de uitgevers toe. Simon valt roem ten deel, terwijl Henry’s roman nog steeds ligt te vergelen in de kelder. Diens boek is, naar het zich laat aanzien, toch niet het meesterwerk dat zijn schepper voor ogen stond.
Tot zover is Henry Fool scherp en amusant. Maar gaandeweg permitteert Hartley zich steeds meer uitweidingen, ellenlange uitweidingen die de film oprekken tot een lengte van 140 minuten, en waarin zich het ene dramatische hoogtepunt na het andere voltrekt. Het doel daarvan is onzeker. Naar verluidt wilde Hartley commentaar leveren op de Amerikaanse maatschappij — dat verklaart de zijlijn waarin een domme, agressieve jongen zich in de ultrarechtse politiek stort — en bovendien meer openlijke en duidelijke emoties tonen dan in zijn vroegere werk — vandaar waarschijnlijk de lange epiloog, waarin een schattig jongetje voor verzoening zorgt.
Het effect is een soort halve Hartley, vlees noch vis. Droog, ironisch en vol briljante momenten, maar ook met veel sentimentele uitglijers. Geen enkele zichzelf respecterende filmmaker wil zichzelf blijven herhalen, maar de nieuwe grond die Hartley wenste te betreden blijkt iets te glibberig. Voor de echte fans een teleurstelling, voor degenen die zijn werk niet kennen, wie weet, toch wel een ontdekking. Want uiteraard is een halve Hartley nog altijd meer waard dan een hele noem-maar-een-regisseur.

Pauline Kleijer