Thuiskijken – 5 juni 2014

De Grote Oorlog, deel 4
Gallipoli

Omdat het dit jaar honderd jaar geleden is dat de Eerste Wereldoorlog uitbrak, besteden we in dit herdenkingsjaar maandelijks aandacht aan een klassieke film over de Grote Oorlog.

De meeste films over de Eerste Wereldoorlog gaan over het front in België en Frankrijk. Daarom deze maand een film die zich op een geheel andere locatie afspeelt: Peter Weirs Gallipoli uit 1981. De film is vooral bekend door een vroege rol van Mel Gibson, destijds net doorgebroken in de eerste Mad Max-film (1979).De hoofdrol is echter weggelegd voor de tamelijk onbekend gebleven Mark Lee. Hij speelt sprinter Archy, die in mei 1915 zoals vrijwel alle Australische mannen vol zit met nationalistische sentimenten, maar te jong is om zich aan te melden bij het leger. Als hij mede-atleet Frank (Gibson) ontmoet, besluiten de twee dwars door het droge en hete Zuidwest-Australië naar Perth te trekken, om zich daar te laten inschrijven. Met wat liegen komen beiden door de keuring, waarna ze naar Caïro verscheept worden. Hun trainingskamp bevindt zich vlak bij de piramiden en samen met andere soldaten vermaken ze zich met de plaatselijke prostituees. Weir gebruikt de eerste helft van Gallipoli om de onschuld van deze jongens te benadrukken, iets wat vrijwel elke WO I-film doet. Het scherpt het contrast aan met de destructie die volgt, maar waarvan de personages op dat moment nog geen weet hebben.
Midden in de nacht landen ze bij het schiereiland Gallipoli, dat op de Turken moet worden veroverd om een geallieerde zeeroute naar Rusland veilig te stellen en te kunnen doorstoten naar Constantinopel, het huidige Istanbul. Helaas hebben de Turken zich diep ingegraven en beschikken ze over moderne mitrailleurs. De landing geeft een voorproefje van wat Archy, Frank en hun maten te wachten staat: het constante gedreun van mortiervuur is niet te harden.
In de climax reconstrueert Weir de desastreus verlopen Slag om Gallipoli. Hij laat omstandig zien hoe een arrogante generaal en in het heetst van de strijd theedrinkende Britse commandanten, die wisten dat een aanval futiel was, een humanitaire ramp veroorzaken waarbij meer dan 40.000 soldaten (waarvan bijna 9.000 Australiërs) het leven lieten. In Australië wordt deze traumatische gebeurtenis sinds 1916 herdacht als Anzac-dag (25 april), waarbij Anzac staat voor het Australian and New Zealand Army Corps.
Zo vormt Gallipoli een mooie aanvulling op het oorlog-als-waanzin-thema dat in andere landen geproduceerde WO I-films ook steevast opvoeren. Weirs op historische bronnen gebaseerde film biedt bovendien troost voor alle Australische nationalisten die zich tegen moederland Groot-Brittannië willen afzetten: de Britten komen er niet goed vanaf.
De meervoudige herhaling van Albinoni’s sombere Adagio voor strijkers en orgel dient in Gallipoli als requiem voor de gevallenen — een geïnspireerd gebruik van bestaande muziek dat ongetwijfeld van grote invloed was op Oliver Stone, die zijn Vietnamfilm Platoon muzikaal dichtsmeerde met het Adagio voor strijkers van Samuel Barber.

André Waardenburg

Gallipoli | Australië, 1981 | Regie Peter Weir | Op dvd (Paramount)

Releases

Vijf hoogtepunten uit het aanbod voor thuiskijkers deze maand, beschikbaar op dvd, blu-ray of video on demand.

A Touch of Sin | De steeds gewelddadiger wordende Chinese maatschappij inspireerde Jia Zhang-ke tot een even explosieve als excentrieke martial arts-hommage. De film is nog maar amper begonnen of er liggen al tientallen lijken op de weg. Maar die genre-uitbarstingen ten spijt is Jia echter kritischer op zijn land dan ooit. dvd | Twin Pics

Les salauds | De nieuwe film van Claire Denis is geen feelgoodfilm. Hij heet niet voor niets ‘de klootzakken’. Want klootzakken zijn het allemaal in dit noodlotsdrama dat Denis aan de broeierige familieverhoudingen in William Faulkners controversiële incestroman Sanctuary (1931) en de fatale schaduwen van de film noir ontleende. dvd | De Filmfreak

Nebraska | Bruce Dern steelt de show als de chagrijnige Woody Grant, een oude man die de laatste rit van z’n leven lijkt te maken, in Alexander Payne’s gevierde terugkeer naar zijn thuisstaat Nebraska. Het leverde Dern de prijs voor Beste Acteur in Cannes én een Oscarnominatie op. dvd, blu-ray | Cinéart

Child’s Pose | Een dodelijk verkeersongeluk, een dreigende rechtszaak, enveloppen met geld. Zie je wel, Roemenië is corrupt. Maar misschien wil dit psychologisch drama, dat in Berlijn vorig jaar zowel de Gouden Beer als de internationale persprijs won, ook iets anders laten zien: een trefzeker neergezette psychologische studie van de verknipte moeder-zoonverhouding. dvd | Contact Film

Only Lovers Left Alive | Jim Jarmusch die een vampierfilm maakt. En dat middenin de heropleving van het genre dankzij dweperige tienermeisjes die van Robert Pattinson in Twilight dromen. De gothic vampiers Adam en Eve zijn de eerste en laatste geliefden op aarde in Jim Jarmusch’ onweerstaanbare romantische ode aan de nachtvlinders van popmuziek en poëzie. dvd, blu-ray | Wild Bunch

The Canyons
Ranzig en doorgedraaid

Sex sells. En Hollywood ook. Alleen niet voor iedereen.

Het zit de schrijver van Taxi Driver niet mee. David Cronenbergs Maps to the Stars draaide vorige maand in competitie in Cannes en wordt uitgebracht in de Nederlandse bioscopen, maar Paul Schraders The Canyons gaat meteen naar dvd. Twee films over zielloos Hollywood als de binnenste cirkel van de hel. De één bejubeld, de ander verbannen. Terwijl het door Bret Easton Ellis geschreven kickstarterproject The Canyons in minstens één opzicht toch echt de betere film is.
The Canyons is terecht al Schraders zombiefilm genoemd. Het is een zielloze film over Hollywoodtypes die parasiteren op de energie en ideeën van nieuwkomers, totdat die het ook allemaal geen moer meer kan schelen. Schraders versie spreekt misschien minder direct tot de verbeelding en is minder komisch dan Maps to the Stars, maar z’n schijnbaar ongeïnspireerde B-film-plot en lusteloze acteren illustreren juist perfect wat de regisseur wil zeggen: dat Hollywood failliet is. De film mikt trouwens niet zozeer op de studio’s en de blockbusters maar vooral op de massa tweede- en derderangs talent die daaronder bungelt in de voedselketen van Hollywood.
Het is niet toevallig dat Schrader pornoacteur James Deen en Lindsay Lohan liet opdraven voor de hoofdrollen. Deen — ‘I have more IMDb credits than you do, Schrader! I’ve been in more movies than f**king Al Pacino!’ (Hollywood Reporter) — heeft precies de juiste uitstraling en kan precies slecht genoeg acteren. En Lindsay Lohan, nou ja, u weet wel. Vorig jaar dacht iedereen dat die beruchte New York Times-reportage — ‘Here is what happens when you cast Lindsay Lohan in your movie’ — de doodsteek zou zijn voor Schraders film. En misschien was die dat toen ook wel. Maar achteraf kun je die ook lezen als een — opnieuw — perfecte viral voor Schraders verhaal over doorgedraaide sterretjes en ranzige geldschieters. Helaas had bijna niemand dat op dat moment door. Maar het is nog niet te laat.
Waar gaat het allemaal over? Deen speelt een rijkeluiszoontje die het liefst onbekenden in z’n villa uitnodigt voor kinky seks met z’n vriendin (Lohan natuurlijk), maar onder druk van z’n vader iets van z’n leven moet maken. Voor de vorm zet hij daarom een B-film-project op maar heeft niet door dat de hoofdrolspeler eigenlijk de ex van z’n vriendin is. Van het een komt het ander en dan ontploft de hele boel.
Fantastisch dus. Critici klaagden dat The Canyons voorbij alle idealisme en ironie is en alleen een gapende leegte laat zien, maar dat is juist het punt. Dit is precies zo’n ernstige film als Schrader, naast filmmaker nota bene ooit de auteur van een boek over het transcendentale in de films van Ozu, Bresson en Dreyer, altijd al voorstond. Als er in Hollywood nog spirituele ervaringen bestaan, zegt Schrader (en Cronenberg trouwens ook), dan is dat door geslik en gesnuif van poeders. God heeft het gebouw verlaten. Dat is wat Schrader wil laten zien en dat is uitstekend gelukt.

Ronald Rovers

The Canyons | Verenigde Staten, 2013 | Regie Paul Schrader | Kleur, 99 minuten | Op dvd (Koch Media)

Overlord
D-Day op intieme schaal

Naadloos vermengt Overlord documentaire beelden van de aanloop naar D-Day en de landing op de Normandische kust met dertig jaar later gefilmde fictie, en legt zo impliciet het voortschrijdend inzicht over de oorlog bloot.

Het is deze maand zeventig jaar geleden dat de geallieerde troepen landden op de Normandische kust op D-Day, het startschot van operatie Overlord. Het zal op Nederlandse tv-zenders ongetwijfeld reden zijn om Saving Private Ryan weer eens van stal te trekken, maar voor wie dat te bombastisch of, nu ja, Spielbergiaans is, raden we Criterions nieuwe uitgave van de Britse productie Overlord aan, een zeldzaam kleinschalig en melancholisch werk over die grote slag.
Overlord is het resultaat van drie jaar archiefonderzoek in het Britse Imperial War Museum door de van origine Amerikaanse regisseur Stuart Cooper. Hij spitte er door duizenden uren aan documentaire beelden van de Britse legerhandelingen voorafgaand aan en tijdens de operatie. In Overlord worden die beelden op ingenieuze wijze ingebed in een fictieverhaal over één soldaat. Tom Beddows (Brian Stirner) wordt aan het begin van de film opgeroepen voor actieve dienst, en is na zijn training aanwezig bij de landing in Normandië. Maar de film focust in de eerste plaats op zijn persoonlijke beleving: de vertwijfeling over de oorlog, de berusting in de hem opgelegde taak, de onvermijdelijke opname in de massale machinerie van de oorlog.
Stuart Cooper won voor Overlord, net als voor zijn debuut Little Malcolm and His Struggle against the Eunuchs een jaar eerder, een Zilveren Beer op het filmfestival van Berlijn, maar zakte in Hollywood in de jaren tachtig en negentig af naar het maken van goedkope en veelal waardeloze televisiefilms met titels als Dancing with Danger en Bitter Vengeance. Alleen al op basis van Overlord verdient hij echter zijn plaats in de filmgeschiedenis. In samenwerking met cameraman John Alcott (vooral bekend om zijn werk met Stanley Kubrick) weet hij de nieuwe fictiebeelden naadloos aan te laten sluiten op het documentaire materiaal, maar ook ruimte te creëren voor een frissere alles-mag-film­stijl geënt op de Europese nouvelle vague. Daarmee slaat hij bovendien een unieke brug tussen twee tijdperken, en tussen twee visies op wat oorlog is: de heroïsche en doelbewust opruiende beelden die tijdens de Tweede Wereldoorlog werden gemaakt, worden gekleurd door een cynischer blik op wat oorlog met een mens doet die meer past in het tijdperk van de Vietnam-oorlog.

Joost Broeren

Overlord | Groot-Brittannië, 1975 | Regie Stuart Cooper | Zwart-wit, 83 minuten | Op dvd en blu-ray, import (Criterion, r1)

Import

Het beste uit het wereldwijde aanbod voor thuiskijkers deze maand, geselecteerd door Boudisque (boudisque.nl).

Exhibition | ‘Verontrustend, speels ideosyncratisch en op een duistere manier geestig’, noemde de Britse critica Carmen Gray deze film van Joanna Hogg in haar bijdrage aan Slow Criticism 2014. De disfunctionele relatie van kunstenaarskoppel D en H komt op scherp te staan wanneer ze hun huis willen verkopen. dvd, blu-ray (r2/B) Articifial Eye

L’eclisse | Het ambigue einde van Antonioni’s film wist Amerikaanse distributeurs bij de eerste uitbreng in 1962 zó te ontrieven, dat ze simpelweg de laatste zeven minuten van de film af knipten. Criticus Jonathan Rosenbaum noemt juist deze passage ‘misschien wel de krachtigste sequentie uit Antonioni’s oeuvre’. dvD+blu-ray (r1/A) Criterion

Too Late Blues | Na het onafhankelijk geproduceerde Shadows maakte John Cassavettes deze film voor studio Paramount. De centrale worsteling van band­leider Ghost (gespeeld door muzikant Bobby Darin) is die van Cassavettes zelf: ga ik voor het geld of doe ik het op mijn eigen manier? dvd+blu-ray (r2/B) Eureka/Masters of Cinema

Cousin Jules | Omdat regisseur Dominique Benicheti er in 1973 op stond dat zijn documentaire alleen vertoond mocht worden in CinemaScope en met stereogeluid, bleef deze parel lange tijd ongezien: de kleine theaters waar deze ode aan het rurale leven had moeten draaien, konden het niet aan. Nu inhalen! blu-ray (rA) Cinema Guild

Camera Obscura | The Walerian Borowczyk Collection met vijf speelfilms en veertien kortfilms uit het omvangrijke oeuvre van deze provocatieve Poolse filmmaker, plus uitgebreide extra’s. Borowczyk onderzocht in zijn werk de grenzen van het betamelijke — misschien daarom dat hij onterecht in vergetelheid raakte? dvd+blu-ray (r2/B) | Arrow academy