Thuiskijken – 25 februari 2015

Calvary
Kerk op de korrel

Voor sommige Britse recensenten een van de beste films van 2014, maar in Nederland enkel op dvd te krijgen. John Michael McDonagh neemt in zijn tweede speelfilm Calvary met inktzwarte humor het misbruikverleden van de katholieke kerk op de korrel.

Er zijn soms films die tussen wal en schip vallen. Zoals Calvary, de tweede speelfilm van de Ierse regisseur John Michael McDonagh. Diens debuut, de onconventionele buddy-komedie The Guard, was de meest succesvolle Ierse film van 2011 en deed het ook in de Nederlandse bioscopen aardig. Zijn nieuwste was na zijn première op Sundance vorig jaar een bescheiden hit in het festivalcircuit en belandde bij diverse critici op de lijstjes met beste films van 2014.
Kortom: een film waar een kleine distributeur grote slagen mee zou kunnen slaan in de Nederlandse filmhuizen. Zeker gezien het uiterst actuele thema van de film: de rol van religie in de hedendaagse samenleving, en hoe om te gaan met geweld dat uit naam van het geloof wordt gepleegd. Maar Calvary is helaas niet in handen van een kleine distributeur, maar van megastudio Fox, en die zag er geen brood in. Na een handvol festivalvertoningen afgelopen najaar slaat Calvary de Nederlandse bioscopen dan ook over. Jammer, want de broeierige, licht ontvlambare sfeer van de film is zeker gebaat bij een donkere zaal. De grappen van The Guard zijn er nog, maar ingebed in een serieuzer verhaal: McDonagh neemt de decennia van kindermisbruik binnen de (Ierse) katholieke kerk op de korrel.
De openingsdialoogzinnen zet de toon voor zijn film, die blijft laveren tussen zwaarte en sardonische kwinkslagen. Een priester (Brendan Gleeson) neemt de biecht, en de biechter opent fel: "Ik proefde voor het eerst sperma toen ik zeven was." De priester riposteert: "Dat is nog eens een openingszin." En vervolgens kondigt de onzichtbare spreker aan dat hij de priester over een week zal vermoorden, als vergelding voor het leed dat hem als kind werd aangedaan. Juist omdat die priester daar volstrekt geen schuld aan heeft.
De titel verwijst naar de Engelse benaming van de heuvel buiten Jeruzalem waar Jezus werd gekruisigd, en door het expliciet vermelden van het verstrijken van de dagen maakt McDonagh zo een wat al te directe vergelijking met de kruisweg. Maar hij komt ermee weg dankzij zijn messcherpe dialogen, ijzersterk gebracht door een ensemble van karakteracteurs, Gleeson voorop.

Joost Broeren

Calvary |  | Ierland, 2014 | Regie John Michael McDonagh | Met Brendan Gleeson | Te zien op dvd, 20th Century Fox

Import

Hoogtepunten uit het internationale aanbod voor thuiskijkers, geselecteerd door Boudisque (boudisque.nl). Het beste uit het Nederlandse aanbod vind je wekelijks op filmkrant.nl.

Aimer, boire et chanter | De laatste film van de in maart 2014 overleden filmgrootheid Alain Resnais kreeg nog geen Nederlandse release, op enkele festivalvertoningen na. Nu is hij verkrijgbaar onder de Engelse titel Life of Riley, naar het toneelstuk van Alan Ayckbourn waarop Resnais zijn passende slotstuk voor een rijke carrière baseerde. dvd, r1 | Kino Lorber

R100 | ‘Niet geschikt voor personen onder de 100’, legt de poster van R100 de titel uit (‘rated 100’). De nieuwste film van Hitoshi Matsumoto (Big Man Japan, Symbol, Scabbard Samurai) zoekt inderdaad de grenzen van het ratings-­systeem op, met een sm-plot waar 50 Shades of Grey, ahum, bleekjes bij afsteekt. dvd/blu-ray, r1/A | Cinedigm

3x Errol Morris | Verspreid over twee uitgaves brengt Criterion de eerste drie films van documentaire-­grootmeester Errol Morris uit. Waar Gates of Heaven en Vernon, Florida stukjes tonen uit de levens van alledaags Amerika, stelde klassieker The Thin Blue Line met succes een gerechtelijke dwaling aan de kaak. dvd/blu-ray, r1/A | Criterion

Man of the West | Klassieke western met een van de laatste rollen van Gary Cooper, waarover Godard destijds schreef: ‘Dankzij Anthony Mann herontdekken we de western, zoals men op de basisschool de rekenkunde ontdekt. Waarmee ik wil zeggen dat dit zowel een van de meest intelligente films is, als een van de simpelste.’ dvd+blu-ray, r2/B | Eureka!

Ride the Pink Horse | In hetzelfde jaar dat hoofdrolspeler/regisseur Robert Montgomery Lady in the Lake uitbracht, een gimmick-­film die geheel vanuit het oogpunt van detective Phillip Marlowe bezien wordt, kwam hij ook met deze zwartkomische noir. Minder bekend, maar daar brengt deze Criterion-uitgave hopelijk verandering in. dvd/blu-ray, r1/a | Criterion

Deze maand op MUBI
Partij in een pervers spel

De Filmkrant en VOD-platform MUBI presenteren elke maand een geza­menlijk filmprogramma. Filmkrantlezers kijken drie maanden gratis. Deze maand viermaal Michael Haneke: een nadere kennismaking met de ontregelende blik van de Oostenrijkse filmauteur.

Door Sasja Koetsier

Der siebente Kontinent

‘Controversieel’ was het bijvoeglijk naamwoord dat Michael Haneke jarenlang steevast vergezelde, maar je hoort die term beduidend minder vaak vallen sinds hij in 2012 met Amour zijn tweede Gouden Palm (de eerste was voor Das weisse Band in 2009) en vervolgens ook nog de Oscar voor Beste Buitenlandse Film won. Toch zijn er nog altijd filmliefhebbers die zijn oeuvre mijden. Dat is ontegenzeglijk beter voor de gemoedsrust. Want laat je je door Hanekes tegendraadse films uit je comfortzone rukken, dan riskeer je een eeuwig wantrouwen tegen het fenomeen film. Een gezond wantrouwen, welteverstaan.

Geweld als habitat
In de jaren negentig stond de Oostenrijker garant voor de meest claustrofobische bioscoopervaringen, met Funny Games (1997) als berucht hoogtepunt. Het rumoer rond die film met zijn bijna sadistisch misleidende titel wekte de belangstelling voor de thematisch verwante voorgangers Der siebente Kontinent, Benny’s Video en 71 Fragmente einer Chronologie des Zufalls, die hij zelf zijn "trilogie van emotionele vergletsjering" doopte. In elk van die drie films wordt door gewone burgers — een tiener, een student, een echtpaar — een geweldsdaad gepleegd, waarvan Haneke weliswaar de omstandigheden schetst maar zonder dat daar een bevredigende motivatie uit naar voren komt.
De vraag waarop geen antwoord komt is een constante in het oeuvre van Michael Haneke. Alleen dat al brengt een gevoel van claustrofobie met zich mee: alsof we ons in een game bevinden waarin we de kamer pas mogen verlaten wanneer we het raadsel hebben opgelost. Maar het is precies die perceptie — dat we door de gewelddaad voor een raadsel worden geplaatst — die Haneke keer op keer aan de kaak stelt. Wat zijn films ons tonen, is dat geweld geen aberratie is; het is onze habitat. Onze samenleving stoelt in gelijke mate op de gecontroleerde uitoefening van geweld én op de ontkenning daarvan. Ontregelend wordt het pas, wanneer de willekeur zijn intrede doet.

Contouren
De doorgaans nogal summiere uitwerking van de personages onderstreept dat aspect van willekeur. Gezichten verschijnen vaak pas na verloop van tijd in beeld, en van hun persoonlijkheden krijgen we slechts de contouren te zien: in wat voor huis ze wonen, welke auto ze rijden, hoe ze zich kleden en van welke muziek ze houden — en zelfs dat laatste is bij Haneke minder een kwestie van persoonlijke smaak dan van sociale klasse: popmuziek voor de gewone burger, klassiek voor de welgestelden. Zij heet Anna of Anne, hij Georg, Georges of George. Non-descript als ze zijn, nodigen ze nauwelijks uit tot identificatie, maar dat wil niet zeggen dat hun lot ons niet aangaat. Of raakt.
We moeten het alleen wel stellen zonder de behaaglijkheid van een eenduidige moraal. Want in Hanekes films gaat die alle kanten op, en de personages die er zich het hardst op beroepen hebben zelden goeds in de zin. Morele argumenten zijn vaak niets anders dan een instrument voor machtsuitoefening. In de interactie met kinderen — die in zijn films bijna altijd een essentiële rol vervullen — komt dit het scherpst tot uiting. Hoe een groep kinderen in een protestants Noord-Duits dorpje aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog door deze ethiek gevormd wordt (inderdaad, we kunnen nu uittellen dat zij twintig jaar later tot de beroepsbevolking van nazi-Duitsland zullen behoren) is het onderwerp van Das weisse Band, die als ondertitel meekreeg Eine deutsche Kindergeschichte. Op het eerste oog doet de film zich voor als een historische detective, maar dat maakt allemaal deel uit van het spel dat Haneke speelt met de verwachtingen van zijn publiek, dat klaar zit voor een ontknoping aan het einde.

Vertrouw niet op mij
De bereidheid om ons door de filmmaker te laten leiden: Michael Haneke confronteert ons er keer op keer mee. Vertrouw niet op mij, doceert hij. Reduceer jezelf niet tot een machteloos subject. Hij maakte dit expliciet in Funny Games, waar het publiek partij wordt in een pervers spel waaruit de maker zelf zich juist volledig terugtrekt. God bestaat niet, zelfs niet voor hen die dat al wisten.
Niet voor niets besloot Haneke tien jaar na dato om van zijn meest provocatieve film een Amerikaanse remake te maken: Funny Games US. Want als de filmkunst ergens de rol van een hedendaagse mythologie vervult, dan is het wel in Hollywood: daar waar zelfs oorlogsmisdadigers helden kunnen worden, als dat de heersende ideologie dient. Dat is een reductie van filmische potentie en een infantilisering van het publiek, waartegen Haneke zich keert. Film is er niet om nieuwe mythen te creëren. Er zijn nog zoveel oude om te worden ontkracht.

Iedere vrijdag kiest de Filmkrant een nieuwe film uit het aanbod van MUBI, die vervolgens dertig dagen te zien is. Filmkrantlezers kijken de eerste drie maanden gratis naar alle films op MUBI.com! Daarna kost een abonnement €4,99 per maand.

Viermaal Haneke
27 februari Der siebente Kontinent/The Seventh Continent (1989)
6 maart 71 Fragmente einer Chronologie des Zufalls/71 Fragments of a Chronology of Chance (1994)
13 maart Funny Games (2007)
20 maart Das weisse Band (2009)

Ga direct naar mubi.com/filmkrant