Op ooghoogte – 29 november 2012

Duizenden films zag filmmaker/journalist Mark Cousins voor zijn documentaire The Story of Film. Uit zijn immense archief kiest hij voor de Filmkrant maandelijks een aantal beelden met onverwachte dwarsverbanden.

Terwijl ik door een boek blader stuit ik op dit beeld uit Shohei Imamuras geweldige documentaire A Man Vanishes (1967). Een vrouw is op zoek naar haar echtgenoot en vraagt de filmmaker om hulp.
Langzamerhand verliest ze echter haar interesse in de zoektocht en wordt ze verliefd op Imamura, en misschien ook wel op de ervaring van het in een film zitten. Tegen het einde van de film, in een documentaireachtige scène in een theehuis, zegt Imamura ‘strike the set’ en snijdt het beeld naar een totaalshot dat onthult dat we ons in een studio bevinden, en dat de scène geënsceneerd is. Net zoals zij is veranderd, is de film van een documentaire is een speelfilm overgegaan.
Ik hou van dit soort transformaties van filmstijl, van films waarvan je het einde aan het begin niet kan zien aankomen. De huidige meester van de filmische metamorfose is deze man, Apichatpong Weerasethakul:

Zijn films, zoals Tropical Malady (2004) en Uncle Boonmee Who Can Recall His Past Lives (2010), houden halverwege op het ene soort film te zijn en worden herboren — gereïncarneerd — als iets anders. De gekroonde dichter van de metamorfose in de klassieke oudheid was natuurlijk Ovidius. Apichatpong Weerasethakul is het nu. Deze foto van hem doet me zo denken aan die van de vrouw in Imamura’s film.
De voorman van dat soort Ovidische cinema in het Westen is David Lynch, wiens films net zo transformeren als de strips van Moebius. In Lost Highway (1997) bijvoorbeeld, verandert Bill Pullmans personage Fred halverwege in de door Balthazar Getty gespeelde Pete.

In mijn meest recente film, een post scriptum bij The Story of Film, What is this Film Called Love, verandert een man in een vrouw die dan een hert wordt.

Wat is er zo interessant aan dit soort gedaanteverwisselingen? Een verhaal uit een andere klassieke tekst, de Odyssee, geeft het antwoord. Op een gegeven moment komt Odysseus met zijn boot aan land. Hij heeft de riem bij zich die gebruikt werd om te roeien. Om de zeegod Poseidon te kalmeren moet hij zo ver van de zee aflopen tot hij bij een plek komt waar de roeispaan niet langer als een peddel wordt herkend, maar in plaats daarvan door de boeren wordt aangezien voor een landbouwwerktuig. Op deze plek, in dit grijze gebied, deze interzone tussen de werelden van zeelieden en boeren, is de riem in iets anders veranderd, net zoals Imamura’s vrouw van een detective een minnares werd. Zulke gebieden, waar betekenis en identiteit vloeibaar zijn, zijn opwindende plekken. Ik zou willen dat daar meer films gemaakt worden.

Mark Cousins | Twitter @markcousinsfilm

The Story of Film is vanaf 29 november op dvd verkrijgbaar via Cinemien/Homescreen