MUBI Spotlight: Horror herboren

De Filmkrant en VoD-platform MUBI presenteren elke maand een gezamenlijk filmprogramma. Filmkrant-lezers kijken drie maanden gratis. Deze maand naar aanleiding van de release van Jonathan Glazers Under the Skin een viertal moderne (arthouse)klassiekers die het horrorgenre heruitvonden. Horrorliefhebber Mike Lebbing beschrijft de geschiedenis van de heruitvinders.

Omdat het horrorgenre voor het grootste deel van de beoefenaars ervan altijd een commerciële aangelegenheid is geweest, hebben filmmakers zich door de jaren heen aangepast aan de heersende tijdgeest en de nieuwste trends of hypes. In de eerste bloeiperiode van het genre, de jaren dertig van de vorige eeuw, reeg filmmaatschappij Universal het ene wereldsucces aan het andere met adaptaties van klassieke griezelverhalen. Universalproducties als Frankenstein (1931), gevolgd door het sublieme The Bride of Frankenstein (1935) en het sinistere Dracula (1931) zetten samen met King Kong (1933) een standaard voor navolgers in de komende decennia.

De schok en vernieuwing van de eerste films van regisseurs als Todd Browning en James Whale was groot, maar hun blauwdruk werd daarna vaak lusteloos gekopieerd, overigens zonder dat de successen minder werden: het publiek voor sensationeel gegruwel – ook al is dat door moderne ogen gezien nogal tam – bleef onverminderd groot. De griezelfilms waren theatraal en speelden vooral in op de angst voor het bovennatuurlijke en onverklaarbare.

De populariteit van Dracula hield aan en kreeg met de Britse kleurenfilm Horror of Dracula (1958) een opleving. Toch was de film een herhaling van zetten, stijlvol, dat zeker, maar niet verrassend. De meest verrassende, trendsettende en diep verontrustende horrorfilm van de jaren vijftig was Invasion of the Body Snatchers (1956). Horrorfilms die een metafoor bieden voor contemporaine politieke of sociale ontwikkelingen en waarin gewelddadige of angstaanjagende gebeurtenissen niet uit effectbejag voortkomen, maar een essentieel onderdeel vormen van de plot- en karakterontwikkeling, zijn meestal de exemplaren die ook buiten het genre serieus worden genomen.

Peulen
Invasion of the Body Snatchers was zo’n film. Met verbazingwekkende precisie geregisseerd door een nog jonge Donald Siegel (later bekend van Dirty Harry), laat de film zien hoe buitenaardse creaturen (in de vorm van fiks uit de kluiten gewassen peulen) onze aarde overnemen en mensen tijdens hun slaap veranderen in emotieloze wezens. De crux van de film is dat voor de ‘gewone’ mensen elke soortgenoot een potentiële bedreiging vormt: een duidelijke verwijzing naar de communistenjachten tijdens de jaren vijftig in Amerika van senator McCarthy. Ook na ruim een halve eeuw is Siegels film een claustrofobisch meesterwerk en geenszins gedateerd, want de kijker kan zich makkelijk verplaatsen in de paranoia van de hoofdpersonen.

Net als de meeste filmgenres kwam het horrorgenre in de revolutionaire jaren zestig in een stroomversnelling terecht. Met Psycho (1960) werd Norman Bates, de vader aller filmpsychopaten, geboren en verkende Roman Polanski met Repulsion (1965) de duisterste kanten van de geest in een beklemmend werk waarin de kijker deelgenoot wordt gemaakt van de aftakeling van een jonge vrouw (Catherine Deneuve) die langzaam krankzinnig wordt. Maar de horrorfilm kreeg de grootste impuls door een jonge onafhankelijke filmmaker uit het Amerikaanse Pittsburgh.

George A. Romero’s Night of the Living Dead (1968) is een ware hellevaart, een genremijlpaal en de eerste echte zombiefilm. De wegens het lage budget in zwart-wit geschoten productie toont hoe de Amerikaanse samenleving wordt overrompeld door een epidemie die dode mensen in kannibalen verandert. Een groep overlevenden verschanst zich in een landhuis voor de hordes rottende creaturen. Romero voert als held een zwarte man ten tonele, die zeer doortastend blijkt, maar bij het verdeelde gezelschap nauwelijks gehoor vindt. Night of the Living Dead, vaak als een metafoor voor racisme en het einde van het hippietijdperk beschouwd, eindigt met een ongemeen pessimistisch slotakkoord, dat lang blijft nadreunen en een onuitwisbare indruk achterliet op alle navolgers van Romero.

Internet
In de volgende decennia nam de aandacht voor extreem realistische special effects en het doorbreken van taboes bijna de overhand in het genre, maar in de jaren zeventig (The Exorcist, The Texas Chainsaw Massacre, Halloween) en jaren tachtig (Alien, Videodrome, The Thing) bleven er regisseurs als David Cronenberg en John Carpenter opduiken om het wiel telkens opnieuw uit te vinden.

In de 21ste eeuw is het sampelen van bekende films, iconische scènes en beproefde thema’s, parallel aan de werkwijzen in de popmuziek, gemeengoed geworden. Toch zijn er nog genoeg cineasten die hun eigen draai weten te geven aan het genre, al dan niet met gebruik van verwijzingen naar de modernste internet- en digitale ontwikkelingen. Hard candy (2005), ofschoon geen horrorfilm in de pure zin des woords, is een griezelig werkje over een volwassen man die een tiener via internet in een fuik lokt, waarna de rollen lijken te worden omgedraaid.

Een van de interessantste filmmakers van het moment is Jonathan Glazer, die curieuze hybrides fabriceert van verschillende genres, waaronder de horrorfilm, SF en arthouse. Zo is Birth (2004) een prikkelend werk over een jongen die meent de reïncarnatie van een overleden man te zijn, terwijl Under the Skin (2013) precies dat doet wat de titel belooft: een onder de huid kruipende SF-horrorfilm die de kijker ontregelt, shockeert en fascineert.

De horrorfilm wordt voortdurend herboren dankzij cineasten die niet bang zijn om het verbodene te omarmen, het genre bloedserieus nemen en die er plezier in scheppen de kijkers de stuipen op het lijf te jagen.

In oktober 2014 te zien op MUBI
Iedere vrijdag een nieuwe film van de week, dertig dagen te zien op MUBI.com. Filmkrant-lezers kijken de eerste drie maanden gratis naar alle films op MUBI.
17 oktober Birth: een eigentijds spookverhaal als metafoor voor liefde, trouw en rouw met Nicole Kidman.
24 oktober Let the Right One In: een alledaags coming-of-age-vampierverhaal.
31 oktober Night of the Living Dead: vergeet The Walking Dead, dit is de ultieme zombieklassieker.
7 november Hard Candy: Roodkapje slaat terug in creepy wraakthriller over seksueel misbruik.