Under the Skin

Jonathan Glazer en Scarlett Johansson doen in Under the Skin waar de meeste filmmakers alleen maar van dromen: de wereld tot een vreemde plek maken.

Vreemd zijn, dat is waar het weergaloze Under the Skin ten diepste over gaat. Daarvoor hoef je niet buitenaards te zijn, ook al is het naamloze personage van Scarlett Johansson dat wel. Door de juiste ogen gezien wordt alles vreemd. Over die ogen gaat het hier ook. In het begin zijn het haar ogen die alles vreemd maken. Aan het eind zijn het ook onze ogen, als je je tenminste mee laat nemen.

De film begint in het zwart, met de constructie van een oog. Daaronder hoor je Johansson die stemoefeningen doet voor de opnamen, testgeluiden die de regisseur besloot te gebruiken in de uiteindelijke film.

Jonathan Glazer las de gelijknamige roman van Michel Faber die in 2000 verscheen, een jaar voordat de wereld in september 2001 weer helemaal vreemd werd toen we die net dachten te kennen, en verwijderde in het scenario alles wat overbodig was. Het werd geen sciencefictionfilm, geen horrorfilm, geen monsterfilm, geen liefdesverhaal. Ook al is het dat allemaal wel. Het is zonder meer een van de meest intrigerende films van het jaar.

Wat overbleef is Scarlett Johansson die als een donkerharige sirene in haar bestelbus door Glasgow en het prachtige Schotse landschap rijdt, op zoek naar prooi. Ze neemt lifters mee of mannen die toevallig op straat lopen en verleidt ze onderweg, mits ze geen gezin hebben. Hoe ze dat doet zie je niet. Wat je ziet is hoe de mannen bij een huis arriveren, zich uitkleden en verdwijnen in een vloeibare duisternis. Wat je hoort zijn de vervreemdende tonen van de soundtrack van het Britse multitalent Mica Levi, die het ritme en de sfeer van de film bepalen. Under the Skin neemt je net als de nietsvermoedende lifters mee in die bus, ontvoert je en brengt je naar het zwart, waar je in het luchtledige hangend, in suspended animation, mag overdenken wat je overkomt en dat mag projecteren op de duisternis.

En wat zie je dan? Je ziet dat de moorden van Johanssons buitenaardse femme fatale een extreme verbeelding zijn van de agressieve blik waarmee wij elkaar allemaal soms bekijken. Die blik die aantast en verslindt. Want kijken is geen neutrale daad, zegt de film, terwijl die ons vanaf die eerste scène met dat oog aanstaart. Om de slachtoffers nog wat meer slachtoffers te laten zijn filmde Glazer verschillende keren vanuit de bus zonder dat voorbijgangers dat wisten. Johansson herkenden ze niet omdat niemand een Hollywood-ster op de straten van Glasgow verwachtte. Ook dat zegt iets over kijken. Ze zagen wat ze wilden zien. Aan het eind zie je hoe ook zij helemaal zwart is, ook zij blijkt slechts een projectie.

Wat je ook ziet is een organisme dat door een serie ontmoetingen begint te vermoeden wat het is om mens te zijn, hoewel het onmogelijk te zeggen is wat ze precies denkt. Met het loslaten van haar ‘opdracht’ om lichamen te verzamelen en het toelaten van menselijkheid – in de vorm van twijfel, compassie, het bestuderen van haar eigen gezicht in een spiegel – wordt ze ook steeds kwetsbaarder. Hoe meer mens, hoe kwetsbaarder. En laat het dan maar aan de mensheid over om daar misbruik van te maken.

Maar wat je vooral ziet, is een vreemde wereld. De eerste zinnen die zij en weer een andere lifter onwennig tegen elkaar uitspreken, waar het wederzijdse aftasten doorheen klinkt, laten iets horen van de onbekende wezens die we allemaal voor elkaar zijn. Iets langer dan anderen dat zouden doen, als ze er überhaupt naar zouden kijken, kijkt Glazers camera naar Johanssons hand die op een aanrecht leunt, terwijl een man de afwas doet en de allergewoonste muziek uit de radio klinkt. De stilte in die scène en het contrast met alles wat eraan voorafging maakt ook dit overbekende tafereel tot een vreemd moment. Je voelt dat ze dat zou willen doorbreken, dat ze dichterbij wil komen. Maar ze weet niet hoe.

Daarom is Under the Skin ook een liefdesverhaal. Omdat onder alle onwennigheid en afstand en vervreemding het verlangen naar contact voelbaar is, een bewondering voor de rijkdom en schoonheid van alles en het überhaupt kúnnen kijken naar de dingen, het kunnen lopen in die landschappen.

Weer is er een buitenaards wezen voor nodig om ons die vreemde, schitterende wereld te laten zien. Wat een magistrale film.