FilmThuis – 22 december 2011

Landscape Suicide

James Benning, beeldreiziger

Digitale restauraties van zijn 16mm-werk bewijzen de enorme veelzijdigheid van James Benning: geen langdurige blik op minimaal veranderende landschappen, maar ingenieuze collages die dwingen tot multitasken.

De onafhankelijke Amerikaanse filmmaker James Benning kocht in 1968 voor 90 luttele dollars zijn eerste Bolex-filmcamera. Veertig jaar later zegde hij het 16mm-filmen vaarwel, om een complete digitale filmstudio uit de grond te stampen. Inmiddels is de volgende stap een feit: ook Bennings oude 16mm-werk gaat digitaal. Dankzij het Oostenrijkse Filmmuseum, dat de films restaureert en op dvd uitbrengt.
De digitale cinema bracht Benning naar eigen zeggen de autonomie waarnaar hij een carrière lang op zoek was. Dat klinkt wat techno-optimistisch, maar in zijn geval snijdt het hout. De digitale techniek stelt Benning in staat om zijn werkwijze te perfectioneren. Voor zijn ruimte-observaties is hij niet langer gebonden aan de maximale shotlengte van de filmspoel, terwijl het digitale medium knippen en plakken tot kinderspel maakt.
American Dreams en Landscape Suicide (lost and found) waren mijn eerste kennismaking met deze Benning. Een verrassende kennismaking, omdat dit collage-duo een totaal andere manier van kijken vereist als zijn ruimte-observaties. Als Benning zijn camera richt op de wolkenluchten boven zijn achtertuin in Californië (Ten Skies, 2004), is het observeren, staren en speuren naar minimale transformaties. Neem uw tijd, sublimeer uw aandacht. American Dreams (1984) daarentegen vraagt om multitasken en verdeelde concentratie. De honkbalmemorabilia van homerunkoning Hank Aaron, de daar onderlangs lopende dagboeknotities van Arthur Bremer, en de geluidsband met oorlogstoespraken van Amerikaanse presidenten — je moet ze simultaan zien te verwerken. Landscape Suicide (1986) is als dialectiek tussen een grote keur aan bronnen nog ingenieuzer. Benning centreert zijn reconstructie van twee bizarre moordzaken rond nagespeelde getuigenverklaringen van de bijna emotieloze daders, die in lengte en intensiteit doen denken aan zijn ruimte-observaties. Hieromheen bouwt hij een wijdlopig web van betekenissen, met documentairebronnen als pasfoto’s van de slachtoffers, autoritjes naar de plaatsen delict, moralistisch-religieus getinte voice-overs en statische registraties van de lieflijk glooiende heuvels in Californië.
In beide collagefilms, die zich niet in het hokje van fictie noch van documentaire laten duwen, weet Benning de associatief verbonden fragmenten richting één kerngedachte te dirigeren: de gewelddadige oersprong van de Amerikaanse cultuur. Symbolisch is het slotbeeld van Landscape Suicide, waarin de maagdelijk witte sneeuw een wreed en meedogenloos contrast aangaat met het uitnemen van de ingewanden van een neergeschoten rendier.

Niels Bakker

American Dreams (lost and found) & Landscape Suicide



Regie
James Benning
Verenigde Staten
1984 & 1986

53 & 92 minuten

Distributie
Moskwood Media

Nieuwe releases

Meer hoogtepunten uit het Nederlandse dvd-aanbod van januari.

How I Ended This Summer
Zo kan pooldrama ook: twee zwijgzame Russen zitten net zo lang op elkaars lip tot de onvermijdelijke uitbarsting komt. (De Filmfreak)

Pusher trilogy
Met het succes van Drive staat ook de snoeiharde misdaadtrilogie waarmee Nicolas Winding Refn doorbrak terecht weer in de aandacht. (Excesso Entertainment)

A Separation
Iraanse winnaar van de Gouden Beer werd niet alleen op politieke merites gekozen, maar was gewoon één van de beste films van 2011. (Twin Pics)

La guerre est déclarée
Intiem portret van een jong, succesvol stel bij wiens zoontje een hersentumor wordt geconstateerd, gebaseerd op eigen ervaringen van regisseur Valérie Donzelli. (Twin Pics)

Boardwalk Empire seizoen 1
Door Martin Scorsese geproduceerde en bij vlagen geregisseerde hoogwaardige tv-serie over gokstad Atlantic City ten tijde van de drooglegging — als een prequel van The Sopranos. (Warner Home Video)

Beeld

Net als in The Help biedt de werkster vaak een helpende hand in films. Een geliefd object om ongenoegen of verlangen op te projecteren. Of gewoon een excuus om Michael Caine te kunnen casten.

De laatste dagen van Emma Blank
In haar duinhuisje brengt Emma Blank haar laatste dagen door met haar personeel, dat langzaam maar zeker gaat rebelleren tegen hun rollen. (A-Film H.E./VOD via Ximon.nl)

La nana
Na twintig jaar trouwe dienst voor een rijke familie in het Chileense Santiago moet Raquel opnieuw zoeken naar wie ze zélf is. Dat valt nog niet mee. (Homescreen)

Les femmes du 6me etage
In het Parijs van de vroege jaren zestig brengen de Spaanse werksters op de zesde verdieping wat pit in het leven van de stijve bourgeois. (Homescreen)

The Housemaid
Deze remake van de gelijknamige klassieker uit 1960 draait de rollen om: vijftig jaar geleden speelde de werkster haar spel, nu is het de rijke familie die aan de touwtjes trekt. (import: MPI Home Video, regio 1)

The Dark Knight
Waar zou Batman zijn zonder zijn Alfred? De grijze butler, in de nieuwste films rond het personage gespeeld door Michael Caine, is het wandelend geweten van de superheld. (Warner Home Video)

Joost Broeren

Maya Deren
De eerste vrouwelijke filmauteur

Maya Deren was de eerste echte vrouwelijke filmauteur. Een intense persoonlijkheid die zwoer bij haar principes, altijd buitenstaander was en jong stierf.

Niet alles wat de bij een groot publiek nog altijd onbekende Maya Deren deed was goed. Of nieuw. Sinds ze in 2002 ‘hogepriesteres van de experimentele film’ is genoemd, nemen allerlei auteurs dat klakkeloos over. ‘Ze veranderde de manier waarop ik naar film kijk’, schreef iemand niet lang geleden eerbiedig in een blog. Onzin. Derens invloed liet zich gelden in de jaren veertig, vijftig en zestig. Wie nu nog van haar films ondersteboven raakt heeft de afgelopen halve eeuw liggen slapen, want haar experimenten zijn al lang opgepikt door de mainstream. Door David Lynch, om maar iemand te noemen. Inderdaad, nauwelijks mainstream. Maar Lynch heeft weer invloed op andere makers.
Wat allemaal niet wil zeggen dat Deren geen pionier was. Eleanora Derenkovski werd in 1917 in Kiev geboren en belandde vijf jaar later in New York omdat haar ouders het groeiende antisemitisme in het moederland niet vertrouwden. Dan volgt een hoop levensvreugde en verdriet waar we niks mee kunnen en in 1943 verandert ze haar naam in Maya Deren en verschijnt Meshes of the Afternoon, de film die het leven van eerdergenoemde blogger overhoop haalde.

Allerindividueelste fascinaties
Zoals ook de experimentele filmmakers Stan Brakhage en Jonas Mekas in de documentaire In the Mirror of Maya Deren met zoveel woorden zeggen, was Deren een pionier in het gebruik van de camera als een levend, ademend instrument. Als een middel om haar allerindividueelste fascinaties zichtbaar te maken. Voor de YouTube-generatie is de camera nooit iets anders geweest dan een middel om allerindividueelste fascinaties zichtbaar te maken, maar in 1943 lag dat anders. Toen was de camera er alleen om verhalen met een begin, midden en eind vast te leggen. Ook al hadden René Clair en Marcel Duchamp halverwege de jaren twintig laten zien dat het ook anders kon.
Maar niemand deed het zo persoonlijk als Maya Deren. Meshes of the Afternoon heeft wel de dromen en de spiegels en de beelden van dubbelgangers die de surrealisten vóór haar ook hadden — en ook ná haar: Lost Highway citeert Derens film veelvuldig — maar Deren was geen surrealist. Ze zei met de camera te willen vangen wat op geen enkele andere manier was vast te leggen. Het verschil met de surrealistische films uit die tijd was dat Derens lens ook onderzoeker en deelnemer was en niet alleen maar registreerde. Ook al had ze een hekel aan onvoorbereid opnames maken zoals Mekas wel eens op feestjes wilde doen — en die dat dan maar liet zitten, zo opvliegend kon ze zijn — toch hield Derens camera een nieuwsgierigheid en waarachtigheid die in commerciële films om begrijpelijke redenen niet te vinden was.

Rituelen
Via experimentele films als Meshes — waarmee ze in Cannes een Grand Prix Internationale won — en studies naar bewegingen als Meditation on Violence raakte Deren geïnteresseerd in rituelen. Als je haar films chronologisch bekijkt was het onvermijdelijk dat ze daar belandde. Misschien omdat ze als vijfjarige in een vreemd land terechtkwam en als buitenstaander geboeid raakte door gewoontes? Wie zal het zeggen. Drie keer vertrok ze vervolgens voor langere tijd naar Haïti om Voodoo-rituelen vast te leggen maar uiteindelijk vond ze film geen geschikt medium om over te brengen wat ze had meegemaakt en schreef ze een boek over haar ervaringen. Deren bestudeerde rituelen, werd erdoor gegrepen maar bleef ook gefascineerd door de vrijheid om eraan te ontsnappen, zoals in de film Ritual in Transfigured Time.
Pas in 1977 monteerde een van haar voormalige echtgenoten een film uit de 6.000 meter celluloid die uit Haïti mee was teruggekomen: Divine Horsemen: The Living Gods of Haiti, een van de films die distributeur Moskwood onlangs in Nederland heeft uitgebracht. Deren zelf stierf in 1961 toen ze 44 was, waarschijnlijk aan ondervoeding. Of aan een vloek, menen sommigen. Ieder het zijne. Je kunt ook zeggen dat ze aan het grootste ritueel van allemaal ontsnapte, maar dat is misschien wat al te romantisch.

Beloftes
Het zijn absoluut films voor de liefhebber en de verzamelaar. Korte films ook, de langste is nog steeds korter dan een uur. Beloftes zijn het, dromen, richtingen waarin film zich op dat moment in de geschiedenis had kunnen ontwikkelen. De theoreticus die Deren ook was, vervloekte de hegemonie van Hollywood die volgens haar de creatieve kunst van de cinema vernietigde. De kunstenaar moest ‘de abstracte, onzichtbare krachten en relaties in het universum zichtbaar maken’, schreef ze in haar boek Divine Horsemen. Die gedachte is in Hollywood nooit erg populair geweest.
Dankzij de opkomst van de arthousefilm is het gelukkige allemaal niet zo zwart-wit meer. Ergens is dat ongetwijfeld te danken aan filmmakers als Maya Deren die weigerden mee te dansen volgens de patronen van het economische ritueel en hun eigen bewegingen bedachten. Maar ook dat besef lijkt vergankelijk: het American Film Institute begon in 1986 met de uitreiking van de Maya Deren Award voor onafhankelijke filmmakers. Om er in 1996 om onduidelijke redenen mee op te houden.

Ronald Rovers

Drie dvd’s met films van Maya Deren



Distributie
Moskwood

Nieuwe import

Night and Day
Rohmeresque blik op Parijs, maar dan door het oog van een buitenstaander: dat van de uit Korea gevluchte kunstenaar Sung-nam, een sjofele plaatsvervanger voor regisseur Hong Sang-soo. (Zeitgeist Films, regio 1)

Protektor
Ook in Tsjechië houdt het nooit op: deze inzending voor de Oscars van 2010 vertelt het verhaal van een journalist die in de vroege jaren van de Tweede Wereldoorlog bij een nazi-radiostation gaat werken om zijn Joodse vrouw te beschermen. (Film Movement, regio 1)

Theo Angelopoulos collection, vol. 2 en 3
Nu de Griekse cinema in de lift zit (en de Griekse maatschappij hard naar beneden aan het storten is) is een blik op het ouevre van ’s lands meest gevierde, sociaal bewogen filmmaker onontbeerlijk. (Artificial Eye, regio 2)

United Red Army & Caterpillar
De Japanse regisseur K?ji Wakamatsu begon zijn carrière in de jaren zestig, zoals veel van zijn tijdsgenoten, in het erotische pinku eiga genre, maar zijn twee meest recente films zijn expliciet politiek. United Red Army vermengt documentaire en fictie in zijn vertelling over de gelijknamige extreem-linkse groepering. Het in 2010 voor een Gouden Beer genomieerde Caterpillar vertelt het verhaal van de vrouw van een oorlogsveteraan uit de Tweede Chinees-Japanse oorlog die de zorg voor haar man, gereduceerd tot een levend torso, op zich moet nemen. (Lorber Films, regio 1)

Eclipse 31: Three Popular Films by Jean-Pierre Gorin
De eerste drie documentaires die de Franse filmmaker Jean-Pierre Gorin in Californië maakte: Poto and Cabengo (1978) over een tweeling die zijn eigen taal bedacht; Routine Pleasures (1986) over modeltreinenthousiastelingen én criticus Manny Farber, en My Crasy Life (1992) over een Samoaanse bende in Long Beach. (Criterion/Eclipse, regio 1)

The Overcoat
Nikolai Gogols klassieke verhaal getransporteerd naar het neorealistische Italië van de vroege jaren vijftig. Het enige wat een klerk bij het stadhuis verlangt, is een nieuwe jas. (Raro Video, regio 1)

The Moment of Truth
Het is een redelijk klein genre, de stierenvechter-biopic, maar het Italiaanse The Moment of Truth mag zonder twijfel tot de hoogtepunten ervan gerekend worden. Fysiek, hard, nietsontziend. (Criterion, regio 1)

The Man from London
Het voorlaatste werk van Bela Tarr, die aankondigde met The Turin Horse (nog te zien in de filmtheaters) zijn laatste film te hebben gemaakt. Deze film noir Simenon-verfilming heeft meer plot dan we van de Hongaar gewend zijn (niet perse een voordeel), maar evenveel sfeer. (Zeitgeist Films, regio 1)

Rolling Thunder
Met de genre-creds van deze wraakfilm zit het wel goed: het scenario is meegeschreven door Paul Schrader, kort na het succes van zijn Taxi Driver, en Quentin Tarantino vernoemde ooit zijn dvd-uitgeverij naar deze film. (Optimum Home Entertainment, regio B/2)

JB

Deze lijst is samengesteld door Boudisque (Vredenburg 31, Utrecht). Ga voor meer informatie naar boudisque.nl

Oorspronkelijk verschenen in de Filmkrant #339.

Geschreven door de Filmkrant