Boeken: Inclusive Screenwriting for Film and Television

De drie-akten-structuur die als algemeen geaccepteerde basis voor filmscenario’s geldt, sluit minder gangbare personages en verhalen buiten. In haar boek Inclusive Screenwriting for Film and Television legt de Amerikaanse scenariodocent Jess King de verborgen normen bloot die verstopt zitten in de zogenaamd neutrale scenario-wetten en komt ze met alternatieven.

Wie nog in de veronderstelling verkeert dat de filmwereld haar toegankelijkheid voor minderheden op orde heeft gebracht met kleurenblind casten of het werven van makers en beslissers met een andere dan witte achtergrond, moet zich volgens de Amerikaanse filmmaakster en scenariodocente Jess King nog maar eens goed achter de oren krabben. In haar boek Inclusive screenwriting for film and television hekelt ze het luie wereldbeeld en de impliciete aannames die verstopt zitten in standaard handboeken voor filmscenario’s, zoals die van Syd Field en Robert McKee.

Die wetten regeren niet alleen Hollywood, maar gelden tot ver daarbuiten als de onweersproken norm voor succesvol filmmaken. En worden als zodanig aan menig filmacademie gedoceerd. En door geldschieters als kwaliteitsgraadmeter gehanteerd. King inventariseert die wetten, houdt ze kritisch tegen het licht en pleit voor alternatieven aan de hand van een handvol recente films en tv-series zoals het Franse Portrait de la jeune fille en feu, de Britse serie Killing Eve, HBO/BBC-serie I May Destroy You en de Amerikaanse serie Vida.

Tweede plan
Eerst nog even wat in Hollywood als standaardrecept voor een goed scenario geldt. Een actieve held vindt zijn ware, betere zelf – een hem typerende deugd – door het overwinnen van een serie obstakels. Gevat in een logisch voortbewegende, lineaire drie-akten-structuur – setup, confrontatie en ontknoping. En geplaatst in een wereld die het decor vormt waar dat personage steun vindt of waar hij zich juist tegen afzet. De drijvende kracht is conflict, want dat is spannend en houdt het publiek geboeid.

Het is smullen met hoeveel kracht King zich verzet tegen de aanspraak die deze wetten maken op neutraliteit: ze zouden voor iedereen in elke situatie van toepassing zijn, terwijl ze hoofdzakelijk zijn opgesteld door witte, heteroseksuele mannen uit de middenklasse en bovenlaag van de Amerikaanse samenleving. King, een witte queer vrouw, legt bloot hoe daarmee het belang van specifieke persoonlijke karakteristieken als gender, seksualiteit en culturele achtergrond worden genegeerd of naar een tweede plan worden gezet, terwijl ze fundamenteel zijn voor hoe personages zich in de wereld manifesteren.

Met simpele vragen en pittige analyses zet ze die veronderstelde vanzelfsprekendheid te kijk als simplisme dat de verbeelding aan banden legt om de dominante groep (daar zijn ze weer: de heteroseksuele witte mannen) in het zadel te houden als de norm. Onder hun actieve held die conflicten overwint ontwaart King een wereldbeeld gebaseerd op dominantie, geweld en ambitie. Maar wat nou als je doel in het leven niet is van anderen te winnen, maar je gelijkheid en samenwerking nastreeft? Wat als je een reactief of onderdrukt personage centraal wilt stellen, dat niet de luxe heeft om te kunnen ageren maar moet zien te overleven door passief te blijven of keuzes te maken die misschien minder expliciet zichtbare gevolgen hebben?

Wat als je omgeving niet enkel decor is, maar de culturele basis vormt die zich in elke vezel van je dagelijks bestaan manifesteert? Wat als de wijk of maatschappelijke context waarin je personage leeft problematisch is en die daardoor beperkt is in hun mogelijkheden? Wat als je niet op een rationeel verklaarbare manier handelt maar een vat vol tegenstrijdigheden bent, inconsistent en complex, en dus niet lineair op een beter zelf afstevent maar al meanderend faalt, zonder dat dat inzichten over jezelf oplevert, maar enkel vragen opwerpt over hoe je je tot je sociale context verhoudt? Dan ben je volgens deze standaard scenariowetten dus een minder of geen geschikt personage voor een film en daalt navenant de kans dat je verhaal ooit het doek haalt.

Aan den lijve
King laat vooral zien hoe filmverhalen waarin andere dan de dominante achtergrond en gender en cultuur zo door standaard scenariowetten worden achtergesteld. Maar haar observaties zijn breder toepasbaar, op iedereen die kenmerken vertoont die niet als de norm gelden: gehandicapten, oudere vrouwen, mensen met een migratie-achtergrond, psychiatrische patiënten, arme mensen, illegalen, daklozen, plattelandsbewoners, praktisch geschoolden. Inclusief het besef dat anderen niet kunnen verzinnen hoe het is om dat specifieke leven te leven, maar dat je het aan den lijve moet hebben ondervonden om er genuanceerd en geïnformeerd over te kunnen vertellen.

King pleit voor het zoeken naar andere manieren om een verhaal voort te drijven, zoals Céline Sciamma bijvoorbeeld niet conflict maar verlangen als drijvende kracht gebruikte voor haar Portrait de la jeune fille en feu (2021), in Cannes bekroond met de prijs voor beste scenario. Of om ruimte te geven aan personages zoals de zwarte vrouwelijke schrijver Arabella in de Londense wijk Hackney in I May Destroy You van Michaela Coel (die de serie schreef, regisseerde en de hoofdrol speelt): een personage dat imperfect is, maar daar vrede mee heeft. Arabella krijgt te maken met seksueel geweld, zonder dat daar een oplossing voor komt. Het zijn haar specifieke, grillige worstelingen die haar interessant maken als mens van vlees en bloed.

King is helder over haar activistische positie als queer met een anti-kapitalistisch, holistisch wereldbeeld. Maar hoewel ze voor anti-stereotypering pleit, is ze in haar veroordeling van witte-mannenfilms wel behoorlijk generaliserend. Dat neemt niet weg dat haar boek een prikkelende, zo niet essentiële bijdrage levert tot breder kijken en kritisch denken over wat voor vanzelfsprekend wordt gehouden. King wil sciptconventies ter discussie stellen zodat er binnen de mainstream plek komt voor ondervertegenwoordigde alternatieven, die even pakkend zijn, maar op andere gronden.

Inclusive Screenwriting for Film and Television, Jess King | 2022, Routledge, New York/Londen | 152 pagina’s | €38,40