Boeken – 29 maart 2012

Het Filmjaarboek blikt al ruim drie decennia terug op het Nederlandse bioscoopjaar. Maar is een papieren naslagwerk nog wel van deze tijd?

De Nederlandse film heeft de catalogus van het Nederlands Film Festival. De Nederlandse filmwereld het Filmjaarboek. Al ruim twintig jaar — dertig het Nederlands Jaarboek Film meegerekend — is het een visitekaartje, waaraan de hele branche een bijdrage levert. Het bevat alle films die het afgelopen kalenderjaar in de Nederlandse bioscoop in première gingen, met de belangrijkste credits, bezoekcijfers en elegant tussen feit en duiding zwevende beschrijvingen. Aangevuld met diepgravende achtergrondartikelen over hoogtepunten en trends. Handig voor de filmprofessional, interessant voor de filmliefhebber. Alleen: is het concept nog van deze tijd? Cinema behelst tegenwoordig zoveel meer dan de bioscoop. De editie van 2011 stipt dat wel aan, in een uitputtend overzichtsartikel van filmjournalist Leo Bankersen over de doorbraak van video-on-demand, maar de redactie beperkt zich weer keurig tot de pakweg 500 bioscoopreleases. Praktisch, die begrenzing, alleen vinden films tegenwoordig via meer kanalen een publiek. De festivals schieten als paddenstoelen uit de grond en YouTube en Vimeo dijen met de minuut uit — en echt niet met alleen maar pulp. Wie een gids wil zijn door het filmlandschap, doet er dus goed aan het breder te zoeken — en vanuit die breedte met een beargumenteerde selectie te komen.

Internet
Een andere vraag is of een filmjaarboek niet is ingehaald door het internet, ten minste als naslagwerk. Een dikke tachtig procent van de informatie voelt zich stiekem beter thuis in een Wikipedia-achtige setting, non-lineair en met hyperlinks. Je zou daarin lekker kunnen doorklikken naar de films waarin Ryan Gosling naast Drive allemaal schitterde. Het feest kan helemaal losbarsten, als ook de eerdere jaargangen worden gedigitaliseerd. Je zou dan bijvoorbeeld meteen kunnen zien hoeveel prijzen de Dardennes (Le gamin au vélo) in Cannes wonnen. Hier ligt een ideale grondslag voor een gedegen digitale encyclopedie over film in Nederland — nu alleen nog even een zak met geld vinden.
Voor het papier dat zo wordt uitgespaard, bestaat alvast een uitstekende bestemming: méér essays over het verstreken filmjaar. Want zulke stukken, die smaken naar meer. Al was het maar omdat de dagbladen analyse en beschouwing steeds vaker inruilen voor buzznieuws en vlakke interviewtjes met BN’ers. En de filmtijdschriften — tja, die zijn inmiddels wel op één hand te tellen. De filmessayistiek brandt hierdoor op een laag pitje, terwijl zij cruciaal is voor het intellectuele denken over film in Nederland.

Roman Polanski
Het achtergrondstuk over de ‘auteur’ van het jaar is daarvan een schoolvoorbeeld. Een prachtige mix van biografie en filmanalyse, waarin Bas Blokker betoogt dat Roman Polanski in Carnage een soort culminatie van zijn oeuvre bereikt. De eenzaamheid van de personages in de ruimte is in dit Kammerspiel dwingender dan ooit. Je vraagt je af of Blokker het nog had kwijt gekund in zijn eigen NRC Handelsblad. Iets soortgelijks geldt, in minder mate, voor de beschouwing van Filmkrant-redacteur Joost Broeren, over de verschillen en overeenkomsten tussen drie van de meest spraakmakende films van het jaar, The Tree of Life, Melancholia en The Turin Horse.
Het openingsartikel, het jaaroverzicht van filmjournalist Karin Wolfs, is de vertrouwde verhelderende terugblik. Ik had alleen graag meer gelezen over actuele ontwikkelingen in de filmtaal. Nu blijft het bij de constatering dat ‘chaos’ en ‘slow’ cinema zich als tegenpolen blijven ontrollen, en dat de opmars van 3D lijkt te stabiliseren. En waar is de grootscheepse digitalisering van de filmprojectie in bioscopen en arthouses? Een betere hedendaagse tegenhanger van de introductie van geluid in de cinema — en daarmee van gezichtsbepalende 2011-film The Artist — valt haast niet te bedenken. Het was eigenlijk een afzonderlijk artikel waard geweest. Maar goed, daarvoor ontbrak in de huidige opzet de ruimte.

Niels Bakker

Filmjaarboek 2011/2012 — Alle bioscoopfilms van 2011 | Hans Beerekamp, Mariska Graveland & Harry Peters (redactie) | 2012, Stichting Filmuitgaven | 256 pagina’s | €20,- (€16,50 met kortingsbon in deze krant)?

Boeken kort

Writing in pictures Screenwriting made (mostly) painless | Joseph McBride | 2012, Vintage Books | €14,95
"Who needs another book about screenwriting?", zo opent McBride zijn voorwoord, om meteen te antwoorden met "You do". Volgens de auteur zijn er teveel boeken over scenarioschrijven die lijken op kookboeken, waarbij je bepaalde recepten moet volgen die een garantie zouden zijn voor succes (lees: scenario’s die vooral veel geld en roem opleveren). Boeken die voor de hand liggend zijn en vaak worden geschreven door mensen wiens scenario’s het witte doek nooit hebben gehaald, aldus McBride. In zijn boek focust hij op het bewerken van literatuur en probeert daarbij juist zo ver mogelijk weg te blijven van de gelikte schrijfformules.

The Accidental Feminist How Elizabeth Taylor raised our consiousness and we were too distracted by her beauty to notice | M.G. Lord | 2012, Walker & Company | €21,95
Dit boek, met een van de langste ondertitels ooit, beschrijft de carrière van Elizabeth Taylor door middel van analyses van de rollen die ze speelde. Taylor was een echte filmdiva en Hollywoodster, en toch hadden haar rollen vaak een donker en ook feministisch randje. Taylor heeft dankzij haar eigenzinnige keuze voor filmrollen volgens de auteur — per ongeluk — bijgedragen aan het feminisme. Films die in het boek worden besproken zijn onder meer National Velvet, A Place in the Sun, Giant, Suddenly Last Summer, Cleopatra, Who’s Afraid of Virginia Woolf? en The Little Foxes. In die laatste zegt Elizabeth Taylor, als Regina Hubbard Giddens, tegen haar man: "I’m going to be alive and have what I want."

Here comes trouble | Michael Moore | 2012, De Arbeiderspers | €21,95
Nederlandse vertaling van de langverwachte autobiografie van Michael Moore, met korte verhalen gebaseerd op gebeurtenissen uit zijn jonge leven voordat hij filmmaker werd, waarin het persoonlijke steeds meer verschoof naar het politieke. In een noot voorin zegt Moore: "Dit is mijn eerste boek met dit soort verhalen. Ik wilde ze aan het papier toevertrouwen, nu er nog papieren boeken (en boekhandels en bibliotheken) zijn." Volgende maand een uitgebreide recensie van dit boek in de Filmkrant.

Expanded cinema A performance film | David Curtis, A.L. Rees e.a. (red.) | 2011, Tate | €26,95
Zeer interessant boek, met mooi beeldmateriaal en bijdragen van meerdere auteurs, over ‘expanded cinema’, een verzamelnaam voor verschillende soorten experimentele film en videoprojecties, vaak gecombineerd met andere kunstdisciplines.

Samenstelling Claudia Jong | International Theatre & Film Books | Leidseplein 26 | 1017 PT Amsterdam | t 0206226489 | theatreandfilmbooks.com