VIOLENT COP (SOMO OTOKO KYOBO NI TSUKI)

Als opmaat tot een groot retrospectief op zijn film- en televisie-werk brengt het Filmmuseum Takeshi Kitano’s Violent cop uit. Zijn debuutfilm uit 1989 omvat elementen die later in bejubelde films als Sonatine, Hana-Bi en Kikujiro zouden terugkeren. Zo valt de opmerkelijke benadering van geweld al in de eerste Kitano te herleiden naar cameravoering en montage.

Hoewel hij in Nagisha Oshima’s Merry Christmas Mr. Lawrence (1983) als sadistische kampsergeant de show stal, stond Takeshi Kitano in de jaren tachtig niet te boek als een filmisch zwaargewicht. In Japan was hij bekend door zijn komische televisie-optredens, samen met Beat Kiyoshi vormde hij als Beat Takeshi het manzai-duo 2-Beat. Zoals Kitano in een interview met ondergetekende uitlegde draait het bij manzai-komieken niet alleen om verbale grappen: "Bij manzai vertelt de een grappen, waarop de ander reageert. Het stoorde me altijd dat de camera bij televisieregistraties voortdurend op de pratende komiek gericht is; de essentie van manzai zit hem in de wisselwerking, de reactie van de andere komiek is heel belangrijk."
Die benadering ligt ten grondslag aan een van de kenmerken van de Kitano filmstijl, die bij Hana-Bi tot het uiterste gedreven werd. In een knokscène op een parkeerplaats slaagt Kitano erin vrijwel al het geweld buiten het kader te houden: we horen doffe klappen op de geluidsband, de nadruk ligt op de reacties van een omstander. Violent cop bevat scènes waarin de subjectieve kijk op geweld nog niet geperfectioneerd is, maar de benadering wel in de kiem aanwezig is. Aanvankelijk was Kitano alleen als acteur bij de film betrokken: hij werd door producent Kazuyoshi Okuyama ingehuurd om detective Azuma te vertolken. De Japanse Dirty Harry lapt alle regels aan zijn laars en krijgt naar goed gebruik een jonge onervaren assistent toegewezen. Door het ziekteverzuim van regisseur Kinji Fukasaku belandde Kitano in de regiestoel, waarop hij het scenario herschreef en de film een droogkomische ondertoon kreeg. Al droeg Kitano nog niet de eindverantwoordelijkheid voor de montage, de manier waarop de actiescènes gefilmd en gemonteerd werden draagt duidelijk zijn stempel. In onderstaande scène maken Azuma en assistent Kikuchi jacht op een van moord verdachte drugsdealer, die bij een eerdere poging tot arrestatie vier agenten vloerde, een honkbalknuppel buit maakte en op blote voeten het hazenpad koos. Een achtervolging culmineert in een scène waarin Azuma zijn auto gebruikt om de verdachte uit te schakelen.
Een lang shot vanaf de achterbank waarin de auto de verdachte nadert (1a,b) wordt gevolgd door het beeld van een lachende Azuma en een verontruste Kikuchi (2), die opmerkt: "Je rijdt zo over hem heen!" Vier snel afgewisselde shots (3-6) volgen, waarop we de verdachte zien vallen (7), de banden horen piepen en Kitano een korte freeze frame gebruikt, waarin de verdachte buiten het kader van de autoruit ligt. De kunstgreep en het lange reactieshot waarin Azuma stoïcijns voor zich uit staart (8) versterken de dramatische impact enorm. "Waarom heb je hem aangereden? Hij kan wel dood zijn", stelt een onthutste Kikuchi (9). Azuma kijkt hem even onbewogen aan, tot zijn ogen groter worden (10) en hij zijn partner naar beneden trekt. In het volgende point of view-shot (11a,b,c) wordt duidelijk waarom: de verdachte beukt met de honkbalknuppel op de autoramen in. Tussen twee shots van de gebukte detectives onder het dashboard (12), (15) zien we de verdachte vanuit twee verschillende hoeken op de motorkap klimmen en verder slaan (13, 14). Door de houding van de detectives kunnen dit geen point of view-shots zijn, Kitano smokkelt beide shots echter zo snel door de montage dat het nauwelijks opvalt. In shot (15) blaft Azuma zijn partner af: "Ziet hij er dood uit, idioot? Achteruit!", gevolgd door het beeld waarin de verdachte van de achteruit rijdende auto valt (16). Door de verbrijzelde ruit zien we hoe de verdachte opnieuw aangereden wordt (17) en wederom buiten het kader eindigt. De scène eindigt met een lang statisch totaalshot, waarin Azuma uitstapt (18a), de knuppel wegschopt en zijn slachtoffer een lange reeks trappen na geeft (18b), waarop Kikuchi (18c) en twee toegesnelde collega’s (18d) hem tegenhouden.
Zonder spectaculair stuntwerk, opzwepende muziek of een dynamische cameravoering weet Kitano de scène een grote stootkracht te geven, door een reeks statische shots in een snelle montage af te wisselen. In latere films zou Kitano geweldsscènes nog verder uitbenen, met verbluffend resultaat, maar ook hier is er al sprake van een maximale impact uit minimale middelen. Geen slechte prestatie voor een debuterend autodidact. Kitano stelde later droogjes dat een film regisseren hem destijds niet moeilijk leek: bij de televisie was hij immers vijf camera’s gewend, waar er bij filmopnamen doorgaans maar twee gebruikt worden. Een kind kan de was doen. Vooral wanneer het gezegend is met het enorme talent van Takeshi Kitano.

Bart van der Put