Hana-bi

De kans is groot dat Takeshi Kitano door het winnen van een Gouden Leeuw in Venetië eindelijk ook in Japan als een groot filmmaker zal worden gezien. In eigen land is hij dan wel razendpopulair als komiek en tv-presentator, zijn intense filmstijl sloeg tot dusver alleen buiten zijn landsgrenzen aan. Met zijn nieuwste film Hana-bi laat Kitano zien dat er op de harde scheidslijn van het leven en het sterven veel moois kan opbloeien.

Vier jaar geleden raakte Kitano zwaargewond door een motorongeluk. Zijn overpeinzingen tijdens de revalidatie zijn ongetwijfeld van grote invloed geweest op Hana-bi. Al eerder maakte hij veel indruk met de yakuza-films Violent Cop en Sonatine, waarin hij een grote emotionele diepgang wist te geven aan het lege leven van de gangsters. De ontspoorde kinderen in zijn voorlaatste film Kids Return waren al iets minder wanhopig, maar ze wisten nog niet helemaal hoe ze de draad weer moesten oppikken. Met Hana-bi heeft Kitano die levensmoeheid definitief een halt toegeroepen.

Kitano speelt zelf de rol van Nishi, een politieagent wiens leven nogal overhoop ligt. Zijn beste maat is invalide geraakt door een schietpartij waar Nishi eigenlijk ook bij aanwezig had moeten zijn. Nishi bezocht echter zijn vrouw, die op dat moment te horen kreeg dat ze ongeneeslijk ziek is. Deze scène wordt allerminst dramatisch gebracht, want Kitano weet juist met zijn uitdrukkingsloze blik te raken. De stille scène wordt nog eens versterkt doordat hij bruut wordt onderbroken door een flits van het vuurgevecht: zijn maat wordt meedogenloos in de rug geschoten.

Deze gebeurtenissen betekenen een omslag in Nishi’s leven. Hij stopt bij de politie, koopt een illegale politiewagen en pleegt een bankoverval. Het doel is tweeledig: hij betaalt zijn schulden af bij de yakuza en neemt zijn vrouw mee op een laatste reis door Japan. Het is hier dat de film bijna ongemerkt als een mokerslag aankomt.

Uitbarstingen
Het vreemde is dat Hana-bi nooit zwaar op de hand wordt. Hoewel de naderende dood van Nishi’s vrouw als een sluier over de film heen hangt, overheerst de kracht van het leven, het samen giechelen en het zwijgend genieten. Nishi en zijn vrouw brengen hun laatste dagen door met hengelen en het braden van worstjes op een vuurtje. Ze spreken geen woord tegen elkaar, maar het is duidelijk dat deze twee mensen zielsveel van elkaar houden.

De titel van de film betekent in zijn geheel vuurwerk, waarbij ‘hana’ staat voor bloem, het leven en ‘bi’ voor vuur, de dood. Zonder ten onder te gaan aan de zwaarbeladen symboliek heeft Kitano deze twee metaforen op een intense manier in de film geïntegreerd: Hana-bi wisselt de intieme momenten tussen Nishi en zijn vrouw plotseling af met extreme uitbarstingen van geweld.

Een argeloze voorbijganger die Nishi’s vrouw verwonderd aanspreekt als zij zeewater op een verwelkte bloem sprenkelt kan rekenen op een flinke afranseling. Alle onderdrukte woede barst in één keer los als Nishi een stelletje gangsters om zeep helpt. De bloederige details worden ons daarbij niet bespaard. Het is heus wel makkelijk om dood te gaan, lijkt hij er mee te willen uitschreeuwen. Een flinke schop op de goede plek is voldoende.

Gekluisterd
Dat Kitano van huis uit een komiek is – hij maakte jarenlang deel uit van het stand-up duo Two Beats – blijkt uit de milde humor. Op de vraag van een tweedehands autohandelaar waar Nishi toch die politiesirene voor nodig heeft, antwoordt hij zonder blikken of blozen: "Voor een bankoverval." Lachend geeft de koopman hem de autosleutels, maar als hij in de krant leest dat zijn klant niet gelogen heeft, slaat hij zichzelf voor de kop: "Ik had er meer geld voor moeten vragen."

Kitano is niet alleen door de weloverwogen, bijna strenge vorm een groot filmmaker, die terecht samen met Akira Kurosawa de Gouden Leeuw bezit. Ook de vele open plekken die de film bevat maken Hana-bi zo krachtig. De film geeft alle ruimte om te doorvoelen wat de personages meemaken, ook al is niet altijd duidelijk wat hun achtergrond of motieven zijn. Een minder begnadigd regisseur zou met die onduidelijkheden irritatie kunnen opwekken. Kitano is een grootmeester in het beheersen van de stilte, zonder dat het overkomt als een bedacht stijlmiddel. Ook is er slechts een handjevol filmmakers die de verveling, hier in de persoon van de aan een rolstoel gekluisterde politieagent, zonder valse sentimenten kan laten overkomen.

Hana-bi is een beangstigende film, het leven hangt nu eenmaal aan een zijden draadje, maar het bemoedigende is dat uiteindelijk niemand de handdoek in de ring gooit.