The Northman

Een Viking-Hamlet is The Northman van Robert Eggers, met z’n vaders en zonen en wraak en regicide, maar het is ook een tijdloos ondergangsverhaal. Een waarschuwing, zo je wilt.

Deze storm begint in 895 na Christus. Koning Aurvandill keert terug van een speciale militaire operatie. Hij lijkt minstens twee jaar weggeweest; in de tussentijd werd zijn zoon Amleth “te oud om nog langer als een kind te begroeten”. Omdat Aurvandill gewond is, volgt bij het ochtendgloren een overgangsritueel, waarin de jonge Amleth wordt voorbereid op het koningsschap. Het blijkt te laat. Aurvandill wordt vermoord door zijn broer, de ‘bastaardzoon Feng’, en Amleth vlucht. Jarenlang gaat de storm liggen, tot Amleth kans ziet om wraak te nemen.

Hier en daar valt in recensies van Robert Eggers’ The Northman te lezen dat het verhaal van Prins Amleth gebaseerd is op Shakespeare’s Hamlet, maar het is andersom. De oude Scandinavische folklore van Prins Amleth werd in de twaalfde eeuw op schrift gesteld door een historicus, Saxo Grammaticus, onder de titel Het leven van Amleth.

Waanzin en paranoia zijn het materiaal waarmee Robert Eggers films maakt. In zekere zin een onuitputtelijke bron van energie want waanzin en paranoia zijn een soort perpetuum mobile, ze voeden zich met elkaar, ze gaan door tot alles kapot is. In de tijden waarin Eggers die films situeert, in karige, woeste, dreigende landschappen, kun je die waanzin rauwer laten zien. Zeventiende-eeuws en negentiende-eeuws New England, in zijn eerdere films, en nu negende-eeuws Scandinavië. Toch kunnen we na drie films al zeggen dat Eggers een van die zeldzame makers is die de essentie van zijn eigen tijd naar een artistieke visie weet te vertalen.

Drie verhalen over de ondergang die zich onvermijdelijk aandient wanneer mensen geïsoleerd raken in hun hoofd, in hun denken. In The Witch zijn het angst en misogynie die zich vertalen naar beschuldigingen van hekserij. De film nam het publiek slim mee in die angst door in het midden te laten of zich echt iets kwaadaardigs in de duisternis bewoog. In The Lighthouse worden twee mannen gek van de isolatie in een afgelegen vuurtoren. Ook hier neemt Eggers je mee in hun getormenteerde denken, waardoor je als kijker na een tijdje niet meer wat wat boven en onder is, waar en niet-waar. Wat hielp, was dat beide films zich in nauwe ruimten afspeelden. In The Witch lag weliswaar een weids landschap rond het afgelegen huis, maar dat was dreigend en ontoegankelijk. De kolkende zee rond de vuurtoren idem dito. De beperkte beweegruimte versterkte de gevoelens van angst en paranoia.

Het was dus de vraag of het Eggers met The Northman ook ging lukken kijkers zo diep in de film mee te voeren. Deze film is grootser opgezet, Amleth minder gebonden aan één plek. Hoe laat je dan de beperkte manoeuvreerruimte van personages voelen, hoe laat je dan zien dat ze doordraaien?  Eggers bedacht er een truc voor. Om vanuit het vasteland van wat waarschijnlijk Noorwegen was bij Fengs nederzetting op IJsland te geraken, brandmerkt Amleth zichzelf als slaaf en laat hij zich meevoeren om zich anoniem onder de andere slaven in Fengs huishouding te begeven. Slaven hadden natuurlijk geen vrijheid van bewegen, dus zo creëert Eggers toch een constante dreiging wanneer Amleth ‘s nachts rond de huizen sluipt om een geschikt moment te vinden om zijn wraak op Feng te voltooien.

Het is misschien onvermijdelijk dat een film als The Northman, met z’n aanzienlijk grotere cast, niet zo ver doordringt in z’n personages. Maar het is niet alleen een kwestie van schaal. Eggers kiest er duidelijk voor minder met suggestie te werken. In The Witch was er de suggestie van hekserij en het kwaad. In The Northman roept een vrouw min of meer direct een storm aan met iets wat op een spreuk lijkt. In The Lighthouse denken en praten de personages zichzelf de waanzin in – een belangrijk element bij Eggers. In The Northman schreeuwt en buldert en hakt Amleth zijn woede de wereld in. Hij is een monster en hij geeft z’n geloofsbrief af met een bizarre, bloederige collage van lichaamsdelen. Heel feitelijk allemaal. Het moet gezegd dat dat minder overtuigend en intens is. Het zorgt ervoor dat je The Northman meer van buiten ervaart en niet zo intens van binnen als die twee eerdere films.

Nog steeds is dit een fantastische, onverschrokken film. Het is een voordeel als je van vuur en spieren en oerschreeuwen houdt, maar The Northman is meer dan testosteron en wapengekletter. Net als die twee eerdere films is het een illustratie, een diagnose van hoe het denken een trechter kan vormen. Van hoe ons vocabulaire ons denken bepaalt en dat het ons, als we even niet opletten, naar de afgrond kan voeren. Zie ook dit artikel van Elise van Dam. In The Northman is die trechter het denken in termen van goden en eer, in termen van bloed en wraak, wat Amleth op een pad brengt dat maar één bestemming kent. Nog één kans krijgt hij om voor een ander leven te kiezen, maar hij ziet het niet of hij wil het niet zien. Het lijkt niet vergezocht om te denken dat deze hele film is gemaakt voor dat ene laatste beeld, dat een instant iconisch beeld is voor alle wraak en oorlog. Een beeld dat elke suggestie dat The Northman mythen en primair gedrag verheerlijkt, meteen van tafel veegt.