THE FOUR FEATHERS

Shekhar Kapur liet in 1995 stof opwaaien met Bandit queen, een controversiële bio-pic over een al net zo omstreden bendeleidster. Verder stond de Indiase regisseur aan de basis van de doorbraak van Cate Blanchett met het fascinerende kostuumdrama Elizabeth. Kapur kwam naar het filmfestival van Deauville om uit te leggen wat hem zo aantrok in een herverfilming van de Britse roman ‘The four feathers’.

Shekhar Kapur

In uw film schetst u een romantisch beeld van de omgangsvormen in het Britse leger. Dat ligt niet voor de hand, gezien uw Indiase achtergrond. Vanuit mijn achtergrond vond ik het juist interessant om deze film te maken — mijn grootvader was nauw betrokken bij Gandhi’s strijd tegen de Britten. De producenten kwamen overigens bij mij terecht omdat ik met Elizabeth had bewezen dat ik een kostuumdrama kan maken met een modern gevoel, en helemaal niet omdat ik uit een land kom dat lange tijd gekolonialiseerd is. Toen ik vervolgens het boek las, maar vooral ook toen ik Zoltán Korda’s film uit 1939 bekeek, was ik geschokt en boos. Geschokt door de arrogante houding van de Europeanen in die tijd, en boos over hun dédain ten opzichte van andere culturen. Ik wilde het verhaal hervertellen met een anti-koloniale ondertoon.

Toch hemelt u de heroïek en het eergevoel van de Engelsen flink op, zeker in het begin van uw film. Toen ik de studio uitlegde dat ik een anti-koloniale film wilde maken, waren ze bezorgd dat zoiets ten koste zou gaan van de thema’s als liefde, eer en verraad, die ook nadrukkelijk in het boek zitten. Maar die wilde ik juist behouden, dat zijn juist de sterke aspecten van Masons roman. De romantiek van het verhaal en mijn anti-koloniale agenda bijten elkaar niet. Het punt was niet om de Britten slecht af te schilderen, maar om te laten zien dat het koloniale stelsel in de kern fout was. Die soldaten waren eervol, of dachten dat te zijn. Maar ik voer ook zo’n priester op die de troepen voor hun missie zegent, en ze wegstuurt met de morele opdracht om de heidenen beschaving bij te brengen. In zo’n opvatting schuilt voor mij het werkelijke kwaad.

In uw portrettering van de islamitische rebellen, de Madhi, toont u zich minder genuanceerd. Het is niet moeilijk om hen te zien als klassieke schurken. Maar het gaat helemaal niet over de Madhi. De hele subtext van mijn film is anti-koloniaal. Met vormgeving en enscenering probeer ik duidelijk te maken dat die Engelsen niet in die woestijn thuis horen, ze zijn daar misplaatst. De Madhi bewegen zich soepel en makkelijk in hun eigen omgeving, terwijl de Britten hijgend achter hen aan rennen. Je hoeft niks over de Madhi te weten om te weten dat ze in hun recht staan. Hun land is bezet door de Britten. Wat voor rechtvaardiging hebben ze verder nog nodig?

De toeschouwer heeft eerst uitvoerig kennis gemaakt met eervolle Britse soldaten, die in geniepige hinderlagen worden gelokt door anonieme moslimfanatici, die bovendien hun krijgsgevangenen wreed behandelen. Kunt u zich voorstellen dat veel kijkers de Madhi in uw film toch willen zien als islamitische terroristen avant la lettre? Dan bekijkt u de film misschien te veel als een westerling. Veel mensen willen 11 september zien als het begin van een nieuw hoofdstuk in de geschiedenis. Maar die aanslagen zijn geen beginpunt in de geschiedenis. Ze zijn juist het gevolg van een eeuwenlange geschiedenis die begon met de volstrekt arbitraire verdeling van werelddelen en volkeren. De koloniale mogendheden hebben hele beschavingen onderdrukt en vernield, om ze vervolgens ontredderd achter te laten. Als voormalige gekolonialiseerden zich opstellen als fanatici, komt dat doordat het Westen hen daartoe heeft aangezet.
Sommige Amerikaanse toeschouwers zien The four feathers als een commentaar op hun eigen oorlog in Afghanistan, maar dan waarin het standpunt van hun tegenstanders naar voren komt. Slechts met moeite kan ik hen ervan overtuigen dat ik de film ver voor 11 september gemaakt heb. Het feit dat ik toen reeds de visie van ‘de anderen’ op film kon zetten is simpel: voor niet-westerlingen is deze strijd al lange tijd aan de gang.

U heeft enkele films gemaakt in het Bollywood-systeem. In hoeverre heeft dat invloed gehad op uw manier van filmen? Bollywood heeft me bevrijd van het idee dat alles in een film beredeneerd moet zijn, ik ben niet bang voor ambiguïteit. De veldslag aan het eind van de film wordt ingeleid door een shot van een aantal Madhi op kamelen die ongewapend op de Britse linies komen afgerend. Ze worden natuurlijk koelbloedig afgeknald. Als je mij vraagt wat dat beeld betekent zeg ik: het zijn martelaars, die met open ogen hun dood tegemoet gaan omdat ze hun land terug willen hebben. Iemand anders zal misschien zeggen dat het terroristen zijn. Dat kan net zo goed. Want wie ben ik uiteindelijk om te zeggen dat zo iemand het verkeerd ziet?

Fritz de Jong

The four feathers
‘The four feathers’ van de Engelse romancier A.E.W. Mason (1865-1945) is sinds 1915 zeven keer verfilmd. Veruit het bekendst werd Zoltán Korda’s weelderige avonturenfilm uit 1939, met hoofdrollen voor John Clements en Ralph Richardson. Boek en films vertellen het verhaal van de jonge Britse officier Harry Faversham, die zijn functie neerlegt als zijn bataljon naar de Afrikaanse woestijn wordt gezonden om een Arabische opstand de kop in te drukken. Faversham wil zijn leven niet in de waagschaal leggen voor een conflict dat zo ver van zijn bed ligt. Zijn vrienden zien zijn vertrek anders. Vier van hen, waaronder zijn geliefde, geven de deserteur een witte veer, het symbool voor lafheid. Na een onwaarschijnlijke reeks rondzwervingen door Soedan grijpt hij de kans om zijn beste vriend uit een hachelijke situatie te redden.
In de versie van Korda is de Britse vaderlandsliefde flink opgeklopt. De van origine Hongaarse regisseur koesterde een diepe bewondering voor de Britse militaire traditie. In 1957 weigerde hij daarom zelfs om The bridge on the river Kwai te produceren, aangezien Engelse krijgsgevangen daarin de Japanners hielpen met het bouwen van een brug. Zo’n on-Brits vertoon van lafheid wilde er bij anglofiel Korda niet in.

FdJ