THE BOY IN THE STRIPED PYJAMAS

the boy in the striped pyjamas is geen film om uw twaalfjarige zonder begeleiding naar toe te sturen, maar wel één die hij of zij gezien moet hebben.

Bruno (Asa Butterfield) groeit op in een liefdevolle, welvarende familie in de hoofdstad. Hij is dol op z’n moeder en grootmama, speelt veel met zijn vriendjes en kijkt in bewondering op naar zijn vader die iets hoogs is in het leger. Natuurlijk is hij verdrietig wanneer ze verhuizen omdat pap werk heeft gekregen op het platteland. Vanuit zijn nieuwe slaapkamer kan hij de boerderijen zien liggen. Bruno is gewoon een nieuwsgierige jongen van acht. De wereld is een ontdekkingstocht. Maar wat Bruno ontdekt, is dat zijn vader ‘kommandant’ is van een nazi-vernietigingskamp.
the boy in the striped pyjamas wil een nieuwe generatie besef bijbrengen van de holocaust. Op de website van de film is een handleiding te downloaden voor discussie met jongeren tussen dertien en achttien jaar. Maar al richten regisseur Mark Herman (little voice, brassed off) en John Boyne, op wiens boek de film is gebaseerd, zich op die jonge groep, ze vergulden de pil niet. Het schokkende einde van the boy in the striped pyjamas maakt de Jodenvernietiging niet alleen bespreekbaar, maar ook intens voelbaar.
Dat is ook te danken aan de geciteerde ‘regieaanwijzing’ van John Betjeman waarmee the boy in the striped pyjamas opent: "Childhood is measured out by sounds and smells. And sights, before the dark of reason grows." Van de steelse groet van oma in de spiegel tot het fluistergesprek met de dienstmeid kort nadat Bruno het eerste Totenkopf-uniform heeft gezien ("They all look so serious", giechelen ze): Herman filmt het zoals een kind het zou beleven. Gezichten. Geluiden. Vragen. Waarom dragen de mensen in die ‘boerderijen’ eigenlijk gestreepte pyjama’s? En geuren. Uit de hoge schoorstenen waait afschuwelijk stinkende rook over de boomtoppen.

Verwonderd
Bruno’s naïviteit voelt soms bijna aanstootgevend, maar ze is belangrijk voor de manier waarop de film werkt. Bruno’s verwonderde ontdekkingstocht doseert de informatie stapje voor stapje voor de doelgroep. De volwassene dwingt het opnieuw te kijken. Dat nazi-Duitsland zijn alledaagse kanten had is geen nieuw inzicht, maar je huivert bij de scène wanneer een SS’er tegen onze jonge ontdekkingsreiziger lacht: "If you’d ever find a nice Jew, you’d be the best explorer in the world!" Bruno is pas acht, maar herkennen volwassenen die achteloze kwaadaardigheid beter? Bruno’s moeder bijvoorbeeld, realiseert zich pas laat wat haar man doet.
Bruno is eenzaam in dat grote landhuis, tot hij, aan de andere kant van het hek rond het vernietigingskamp, zijn joodse leeftijdsgenootje Schmuel ontmoet. Ze worden vrienden. Met zijn grauwe kampuniform tegen de achtergrond van betonnen palen is het jochie al bezig te verdwijnen. "We’re meant to be enemies", weten ze, maar begrijpen doen ze het niet.
Dat blijft ook vrijwel onmogelijk. Zoals in veel films over de jodenvervolging kijken we in the boy in the striped pyjamas van buiten het hek naar binnen. Maar de blik van Bruno ’the explorerer’ maakt de holocaust wel opnieuw tot een schokkende ontdekking.

Barend de Voogd