The Belly of an Architect

In The Belly of an Architect berijdt Peter Greenaway opnieuw zijn bekende stokpaardjes, maar voor het eerst duikt er een mens van (veel) vlees en bloed op.

Vorige maand zond het Humanistisch Verbond de documentaire Bathrooms van de Engelse filmer Peter Greenaway uit. Argeloze kijkers hadden, afgaande op de zendgemachtigde, kunnen denken dat het hier ging om een warme documentaire over de speelse individualiteit van unieke mensen, die de ludieke eigenschap hebben om hun creativiteit uit te drukken via hun badkamers. In Bathrooms zijn echter niet de mensen, maar de badkamers het onderwerp van de filmische belangstelling van Greenaway. Aan het slot van de film, waarin we op alfabetische volgorde hebben gezien wat je allemaal kan doen in een badkamer, zegt een man: “Wassen is helemaal niet goed, het lichaam reinigt zichzelf.”

Alleen Peter Greenaway krijgt het voor elkaar om de human factor bijna geheel te elimineren en zijn film toch vertoond te krijgen bij het Humanistisch Verbond in plaats van bij Teleac. Greenaway is een typische ideeënfilmer. Zijn films zijn ingewikkelde constructies rond een aantal thema’s, die desnoods tot in het absurde worden uitgewerkt. Onvoorbereide toeschouwers willen nog wel eens terugschrikken voor Greenaway’s verbeten intellectualisme, onder filmers en filmkenners heeft hij een grote naam door de filmische uitwerking van zijn ideeën. Zijn verkiezing in de Top Tien van Meestbelovende Filmers, die op het recente Rotterdamse Filmfestival bekend gemaakt werd, getuigt daarvan.

The Belly of an Architect berust ook op een intellectueel stramien dat door het hele verhaal heen steekt, maar voor het eerst duikt er een mens van (veel) vlees en bloed op in een film van Greenaway. De zwaarlijvige Amerikaanse architect Stourley Kracklite (Brian Dennehy) heeft in de openingsbeelden van de film zuchtend en steunend gemeenschap met zijn veel jongere vrouw Louisa (Chloe Webb). Ze bevinden zich in de trein op weg naar Rome, waar Kracklite zal werken aan een tentoonstelling over de achttiende-eeuwse Franse architect Etienne-Louis Boullée. Boullée geniet in kunsthistorische kringen enige bekendheid door zijn ontwerpen voor bouwwerken die zelfs met de modernste technieken niet te realiseren zijn. Vooral zijn ontwerp van een monument voor Newton is befaamd. Kracklite zegt over Newton: “De man die de zwaartekracht uitvond, die moet goed gezelschap zijn geweest.”

Kracklite kan met steun van de rijke familie Speckler zijn gang gaan in Rome. De tentoonstelling moet plaatsvinden in het lelijkste bouwwerk ter wereld, het ten onrechte gerealiseerde monument voor Victor Emmanuel, ook wel bekend als ‘de bruidstaart’ en ‘de typemachine’.

Kracklite’s verblijf in Rome wordt een ramp. De stad mag dan een onuitputtelijke bron van architectonische inspiratie zijn, “iedereen praat er over de dood.” Kracklite’s assistent, de slanke en jonge Caspasian Speckler (Lambert Wilson) maakt met succes Louisa het hof, saboteert de voorbereidingen van de tentoonstelling en fraudeert met de gelden. Kracklite krijgt hevige buikpijnen, hetgeen zijn humeur niet bevordert. Hij verdenkt Louisa ervan hem vergiftigde vijgen te voeren. Zijn ellende is compleet als hij ontheven wordt van de tentoonstelling en vervangen wordt door Caspasian, als de zwangere Louisa bij Caspasian intrekt en de dokter kanker aan Kracklite’s alvleesklier constateert.

De tentoonstelling wordt voltooid zonder Kracklite, die ziek, dronken en ongelukkig door Rome zwalkt. Hij is geobsedeerd door buiken van beroemde mannen en schrijft ansichtkaarten aan Boullée. Tijdens de openingsplechtigheid van de tentoonstelling krijgt Louisa haar eerste weeën en werpt Kracklite zich uit het raam.

Cerebraal bouwwerk
Dood in Rome, niet op de romantische klankem van Mahler, maar begeleid door post-minimal neo-barok van Wim Mertens en Glenn Branca. Geen trage panoramische camerabewegingen, maar statische, frontale opnamen. Geen sterk emotionerend drama, maar een grimmige, cynische sfeer.

Evenals Greenaway’s beide vorige speelfilms The Draughtman’s Contract en ZOO is The Belly of an Architect met zorg opgebouwd rond een aantal thema’s en motieven, die tot Greenaway’s handelsmerken zijn geworden. Zijn fascinatie voor getallen en wiskunde is in zijn speelfilms weliswaar niet zo overheersend als in zijn eerdere korte films, ook The Belly of an Architect zit vol symmetrie, verdubbelingen, reeksen, geometrie, zowel in de beelden als in de handeling. Natuurlijk is ook The Belly of an Architect een verhandeling over cultuur, over veranderingen en constanten daarin.

Een ander stokpaardje van Greenaway, biologische en sociale ontbinding, verschijnt in The Belly of an Architect in de vorm van de ontluistering en aftakeling van de dikke man. Het ‘buikmotief’ krijgt een uitgebreide behandeling. Kracklite is net zolang ziek als zijn vrouw zwanger is. De door Kracklite bewonderde Boullée stierf waarschijnlijk ook aan buikkanker. Kracklite fotokopieert buiken van oude gravures en geeft aan waar het bij hem pijn doet. De pens van de kolossale Brian Dennehy maakt een onuitwisbare indruk. Zijn zachte vet biedt het enige menselijke tegenwicht aan de stenen werkelijkheid van Rome.

Het feit dat Kracklite kanker krijgt, maakt hem lotgenoot van een groot aantal historische figuren. Het bevrijdt hem van het alledaagse gekonkel om hem heen en neemt hem op in de rijke geschiedenis. Veel troost is het niet, maar het is voelbaar.

Ontroering is bij Greenaway meestal een functie van het verstand. Hij is sterk en origineel in het oprichten van een cerebraal bouwwerk waarin schier onverenigbare culturele en historische elementen met elkaar in verband worden gebracht. Maar hij laat het afweten als er mensen gemaakt moeten worden. De Amerikaanse acteur Brian Dennehy is niet precies het type acteur dat je in een film van Greenaway verwacht. Daarom misschien is zijn Stourley Kracklite het eerste personage in een film van Greenaway die een gevoelsleven lijkt te hebben.

Greenaway vertelde in een interview dat hij voor The Belly of an Architect zocht naar de kunstenaar die het dichtst stond bij de filmer. Dat is volgens hem de architect. Kracklite heeft een aantal autobiografische trekken van Greenaway meegekregen en dat zal er ook mee te maken hebben dat in The Belly of an Architect een hart klopt.