Take Care of Your Scarf, Tatjana

Spraakzaam zijn ze, onze mannen

In Take Care of Your Scarf, Tatjana kopen Tatjana en Claudia één sneetje brood, dat ze in vieren delen. Het hapje is bedoeld als afscheidscadeautje aan de twee mannen die hen een lift gaven. Dit gevierendeelde sneetje brood waar ze even later met z’n allen omheen zitten te kijken is symbolisch voor de schaarste op alle fronten in de nieuwe film van Aki Kaurismäki.

In Take Care of Your Scarf, Tatjana gaat de aapachtige Valto op reis met Reino, een self-made vetkuif. Valto is verslaafd aan koffie en rijdt. Reino houdt het op sterke drank en probeert met flinke stemverheffing enige communicatie tot stand te brengen. Ze beginnen de reis uit verveling, maar zijn met elkaar al snel uitgepraat. In een cafetaria voegen zich twee vrouwen bij hen: Claudia en Tatjana, respectievelijk uit Rusland en Estland. Ze willen een lift naar Estland. Dat Claudia geen Fins spreekt is geen probleem: gesproken wordt er nauwelijks.

Aanvankelijk lijken er zich nu vier mensen te vervelen in plaats van twee. Dit verandert, al moeten we ons daar niet al te veel bij voorstellen. Een lange blik van Reino naar Tatjana en omgekeerd leidt tot de meest intieme scène in de film: zij legt haar hoofd voorzichtig op zijn schouder en hij slaat een arm om haar heen. Daar zitten ze dan.

Schaarste
De Finse regisseur Kaurismäki, ooit bestempeld tot hoop van de Europese cinema, is bepaald zuinig met woorden, gevoelens, handelingen en alles wat een film aangenaam kan maken om naar te kijken. Een paar jaar geleden, bijvoorbeeld in The Match Factory Girl, werkte dit nog in zijn voordeel. De alom aanwezige schaarste heeft in die film een belangrijke functie in de ontwikkeling van het tragische verhaal. In Tatjana lijkt deze ver doorgetrokken kaalheid eerder een expressie te zijn van een zwart en nihilistisch levensgevoel van de regisseur zelf.

In interviews doet Kaurismäki geen moeite deze sombere levensvisie te verbergen. Zijn eigen films vindt hij eigenlijk maar niks en mensen die er wel iets in zien moeten zich laten nakijken. Bovendien zegt hij zichzelf te haten en drinkt en rookt hij zich te pletter.

Tatjana is volgens de regisseur zowel een komedie als een roadmovie. Hij heeft inderdaad talent voor het absurde. In Tatjana zijn daar mooie voorbeelden van te vinden. Als Valto aan het begin van de film ontdekt dat de koffie op is, sluit hij zijn moeder op, pikt geld en gaat op reis. Als hij enige dagen later weer thuis komt, laat hij haar weer vrij zonder een woord te zeggen. Moeders, verkreukeld en vermoeid, gaat vervolgens, ook zwijgend, direct weer haar gang. Subtiel en komisch is ook de scène waarin Kaurismäki suggereert dat Tatjana en Reino iets samen hebben, omdat we haar in zijn kopje zien roeren. Toch maken deze sterke komische momenten van de film nog geen komedie, daarvoor komen ze te sporadisch voor.

Het is typerend voor Kaurismäki om de film een roadmovie te noemen terwijl de film in bepaalde opzichten tegen de klassieke traditie van de roadmovie indruist. Reino en Valto zijn bepaald geen stoere helden (en Tatjana en Claudia geen domme schaapjes), maar onhandige types die niet weten wat ze met zichzelf, elkaar en de vrouwen aanmoeten.

Karikaturen
Kaurismäki’s films doen denken aan tekenfilms of stripverhalen. Zijn personages zijn eerder eendimensionale karikaturen dan ‘gewone’ mensen, zeker in zijn latere films. Muziek zorgt voor gevoel en emotie, waar het in de expressie van de personages vaak aan ontbreekt. Hij zet ons voortdurend op het verkeerde been door steeds opnieuw verwachtingen te wekken die hij niet inlost. Als ze met z’n vieren in het hotel wat drinken en Reino opstaat om naar zijn kamer te gaan, pakt hij de tas van Tatjana. Hij wekt hiermee de indruk dat hij wil dat ze ook komt. Prompt doet ze dat, maar als ze op zijn kamer komt, slaapt hij al.

De orginaliteit van Kaurismäki ligt in zijn talent om het absurde met het tragische te combineren, zijn karikaturale personages en zijn verrassende spel van suggestie en ontkenning. Dit maakt hem tot een regisseur met een eigen stem. In Tatjana echter spat de verveling, gelatenheid en zinloosheid van het scherm. Doordat identificatie met de personages niet tot stand komt en een dramatisch plot ontbreekt is de film te lang, ook al duurt hij maar een uur. Deze regisseur heeft talent genoeg, maar het lijkt er op dat hij met Tatjana niet de moeite heeft willen nemen het optimaal te gebruiken. Zijn onvrede over zijn films lijkt me nu ook volkomen terecht. Misschien is het tijd er een punt achter te zetten.