Side Effects

Twee aanklachten in thrillervorm van twee gerenommeerde filmmakers die allebei verzanden in narratief geneuzel en goeie bedoelingen. Soderbergh en Van Sant doen het deze maand halfzacht.

Door Ronald Rovers

Waar Paul Thomas Anderson met The Master slaagt, falen Steven Soderbergh en Gus Van Sant met Side Effects en Promised Land. Mag je die drie vergelijken? Ja, dat mag. Als contrapunten. Om de gedachten te scherpen.
Alle drie willen ze een mechanisme blootleggen. Soderbergh mikt met Side Effects op de macht van de farmaceutische industrie en de cultureel verankerde afhankelijkheid van medicijnen. Van Sant richt zich in Promised Land op de macht van de energiebedrijven en de kwetsbaarheid van kleine gemeenschappen die gas in de grond hebben zitten. En de kracht van The Master is juist dat hij niet zo simpel is samen te vatten, maar alleen in spanningsvelden beschreven kan worden: tussen hebzucht en kwetsbaarheid, grootsheid en kleinheid, waarheid en illusie, meester en leerling, boven- en onderstroom, woorden en beelden. Het kan overigens geen toeval zijn dat hebzucht bij alle drie een rol speelt.

Gangster
Bij PTA is het niet altijd duidelijk, maar de filmmaker maakt dankbaar gebruik van genres. Vaag herken je in Andersons films de bewegwijzering van romantische komedies, gangsterfilms, westerns, maar de route voert altijd naar iets groters, naar een plek waar geen kilometerborden meer staan — wel mijlpijlen soms — en waar je op ontdekkingstocht moet. Het knappe is dat The Master je laat verdwalen en toch een vaag gevoel van richting meegeeft.
Bij Soderbergh en Van Sant is het omgekeerde het geval. Stilistisch lijken Side Effects en Promised Land op elkaar. Allebei willen het thrillers zijn, tenminste zo worden ze in de startblokken gezet, maar dan willen ze het genre ontstijgen en het emotionele gewicht krijgen van een volwassen drama. Stilistisch beperken ze zich net als The Master tot het hoognodige. Een klein aantal locaties — de pedante luchtshots in Promised Land die de VS als ontmenselijkte landkaart moeten benadrukken zijn een uitzondering — en liefst alleen essentiële dialogen. Maar ook hier wint The Master met straatlengtes voorsprong.

Amusant
In plaats van te groeien zoals Andersons film worden Side Effects en Promised Land steeds kleiner. Probleem is dat ze verzanden in tweedehands narratief geneuzel en goeie bedoelingen.
Side Effects begint sterk door het web van financiële belangen te schetsen rond een arts (Jude Law) die met de beste intenties z’n werk doet, al beperkt zich dat op z’n Amerikaans tot het voorschrijven van medicijnen. Laws personage heeft tegenstrijdige motieven en dat voelt realistisch. Vooral nadat een farmaceut hem benadert om voor 50.000 dollar per jaar te adviseren (lees: proefpersonen te leveren) bij de ontwikkeling van een nieuw medicijn, komt een andere kant boven, een volkomen begrijpelijke kant, namelijk de wens om zijn gezin een luxe leven te geven. Maar in plaats van die nevelige toestand rond de onderlinge afhankelijkheid van toezichthouders en degene waarover toezicht moet worden gehouden verder te onderzoeken, reduceert Soderbergh Side Effects in de tweede helft tot een amusante maar plotgedreven intrige met een dader en een slachtoffer. De farmaceut verdwijnt buiten beeld. In plaats van de weeffouten in het systeem bloot te leggen, beperkt de film zich tot het avontuur van Laws personage, een particuliere affaire.

Implosie
Precies dezelfde fout maakt Van Sant in Promised Land. Van Sants talent om de kijker te laten verdwalen is bewezen. Gerry, net als Promised Land ook deels geschreven door Matt Damon, gaat er letterlijk over. Dan in het sublieme Last Days laat Van Sant een popster verdwalen in een afgelegen huis, een locatie die er niet eens meer naar streeft een metafoor te zijn. Dat huis is gewoon, de omgeving is, de man is, tot zijn leven stopt. Minder is meer. Weinig andere Amerikaanse filmmakers beheersen die kunst beter dan Van Sant. Wat betreft spanningsopbouw bewees hij zich met Elephant. Films die met elke minuut speeltijd groeien.
Promised Land haalt het daar niet bij. Misschien was het probleem dat Van Sant de regie van het project overnam van Damon en schrijfpartner en medeacteur John Krasinski. Die wilden een onrecht tonen, met een grote O: kleine boerengemeenschappen die uitgekocht worden door een energiebedrijf dat vervolgens met weinig oog voor de omgeving gas uit de bodem haalt. Ook is duidelijk dat de location scout moest zoeken naar het meest idyllische plaatsje in de hele VS, om het onrecht dik aan te kunnen zetten. En dan ook nog het gemijmer over die verdwijnende manier van leven, etc bla bla. Waarom etc bla bla? Omdat het verhaal uiteindelijk over de heroïek van een man blijkt te gaan: Matt Damon, de man die tot inzicht komt, die het kwaad op tijd herkent en zich aansluit bij de kleine lieden.
Worden we toch met een goed gevoel de zaal uit gedirigeerd. De benadeelde boeren net als het geschetste onrecht zijn slechts collateral damage bij het eindgoedalgoed-verhaal dat Van Sant vertelt. Nou, zal Gus zeggen, maar mensen kennen dat onrecht nu wel. Fout. Mensen vergeten dat.