SECRETS AND LIES

Secrets and lies was dit jaar de grote winnaar op het Filmfestival van Cannes. Regisseur Mike Leigh mocht de Gouden Palm in ontvangst nemen en hoofdrolspeler Brenda Blethyn werd onderscheiden als beste actrice. Ook met deze film geeft Leigh weer een indringende kijk op het leven van gewone mensen in de Britse samenleving. Dat een groot deel van de film de toonzetting heeft van een aangrijpende documentaire, is vooral te danken aan de maandenlange repetities waaraan Leigh zijn cast onderwierp. "Ik begin pas met de opnamen als alle acteurs door en door vertrouwd zijn met de personages die ze spelen."

Het interview vindt plaats twee dagen na de vertoning van Secrets and lies op het festival van Cannes. Leigh kan uiteraard nog niet weten dat hij over een week de Gouden Palm in ontvangst mag nemen, maar de reacties op zijn film zijn tot dusverre zeer goed geweest. Onderuit gezakt op een strandterras voor het Carlton Hotel waagt de regisseur zich wijselijk niet aan speculaties. Hij wijst er nog maar eens op dat Naked drie jaar geleden ook in een vroeg stadium als winnaar werd aangemerkt: "Alsof er geen andere films meer vertoond zouden worden! Naarmate de week vorderde, maakte het woord Naked steeds meer plaats voor het woord Piano en het woord Concubine. Ik wacht af zonder te morren. De diners zijn uitstekend in Cannes."
Leigh blijkt in een zonnig humeur. Twee dagen geleden greep hij de persconferentie na de vertoning van Secrets and lies nog aan om journalisten de oren te wassen. Opmerkingen als "Are you sure you’ve seen the whole film?" blijven vandaag achterwege. De ietwat hooghartige uitdrukking die van nature in zijn ogen ligt, maakt zelfs regelmatig plaats voor een mild glimlachje.
De relatie tussen twee vrouwen — Hortense en Cynthia — staat centraal in Secrets and lies. Cynthia (Blethyn) is een enigszins labiele blanke vrouw van middelbare leeftijd die wordt opgeschrikt door een telefoontje van Hortense (Marianne Jean-Baptiste), haar zwarte dochter die ze lang geleden aan adoptiefouders heeft afgestaan. Aanvankelijk durft Cynthia de confrontatie niet aan met het verleden dat ze diep heeft weggestopt. Als het later toch tot een ontmoeting tussen moeder en dochter komt, brengt dat emotionele schokgolven teweeg die ook het leven van de andere familieleden benvloeden. Uiteindelijk blijkt dat iedereen wel iets voor elkaar te verbergen heeft. De ‘geheimen en leugens’ uit de titel gaan over de gevoelens die in de alledaagse omgang tussen mensen niet of nauwelijks worden uitgesproken: liefde, maar ook twijfels, angsten en frustraties.

Subtiel
Identiteit is het sleutelwoord in Secrets and lies. Leigh: "Hortense probeert uit te vinden wie ze is. Dat proberen we allemaal; we zoeken constant naar bevestiging van wie of wat we zijn. Deze film gaat over het beeld dat wij van onzelf en anderen hebben en hoe wij dat ondergaan. Hoe mensen naar elkaar kijken. Binnen die context leek het me aardig dat Hortense opticien is en Cynthias’ broer Maurice z’n brood verdient als fotograaf. Hortense meet wat anderen kunnen zien, terwijl Maurice ons de mogelijkheid geeft om de wereld te zien door zijn persoon." Maurice wordt gespeeld door Timothy Spall, een favoriet van Leigh. "Wij koesteren allebei een grote liefde voor Charles Dickens. Normaal speelt Timothy groteske karakters. Dit was voor zijn doen iets heel anders; erg ingehouden en subtiel."
Mike Leigh is legendarisch om de intensieve voorbereiding waaraan hij zijn acteurs onderwerpt. Over de manier waarop hij samen met zijn acteurs de personages boetseert wil hij in eerste instantie niet al te veel kwijt. "Hoe ik precies met mijn acteurs werk gaat niemand wat aan. Het is niet goed om daarover te praten." Even later gunt hij toch een blik in de keuken. "De trekjes die je zo’n personage geeft, fysieke dingen en zo, komen soms verbazingwekkend makkelijk tot stand. Ik werk daar apart aan met de acteurs. We spreken over mensen die we kennen en hun eigenaardigheden. Uiteindelijk gaat het om het begrip van de karakters. De maniertjes die ze hebben, hangen samen met de wereld waaruit ze voortkomen, hun achtergrond, opvoeding en opleiding." Ter illustratie geeft hij een uitgebreide karakterschets van Cynthia. "Ze heeft een gefrusteerd moederlijk instinct. Haar moeder stierf toen ze tien jaar oud was en vanaf die leeftijd bemoederde ze haar broertje van zes. Als haar moeder niet was overleden op die leeftijd zou ze als tiener waarschijnlijk heel anders zijn geweest. Dan was ze niet twee keer zwanger geworden. Al die dingen hebben haar karakter gevormd. In de film zegt ze: ‘Ik heb de benen van een tiener’. Dat is op haar leeftijd een merkwaardige opmerking. Maar ze zegt dat omdat ze de behoefte voelt om daarin te geloven."

Bestaansrecht
De ophef over zijn werkmethode wekt bij Leigh verbazing op. "Ik ben zelf opgeleid als acteur maar ik heb ook altijd willen regisseren en verhalen willen schrijven. Die dingen zijn bij elkaar gekomen in de manier waarop ik mijn films maak: deels schrijven, deels regisseren en ondertussen vooral bezig zijn met de acteurs. I love to be with actors. Eigenlijk werk ik al eenendertig jaar op dezelfde manier. Het gaat erom om samen met de acteurs de karakters te ontwikkelen, hen zekerheid te bieden over wie en wat ze spelen. Als ze ècht vertrouwd zijn met hun personage bestaat er tijdens de opnamen geen onzekerheid meer over de karakters. Door te beginnen met een heel gedisciplineerde aanpak van de rollen schenk je de acteurs uiteindelijk juist vrijheid. Zo creër je een wereld die volstrekt geloofwaardig is en bestaansrecht heeft."
De werkwijze van Leigh wordt door zijn acteurs uitbundig geprezen. Brenda Blethyn merkte in Cannes bijvoorbeeld op dat ze bij de opnamen van Secrets and lies geen moment last had van de onzekerheden waardoor ze anders zo vaak gekweld wordt.
Ook bij het regisseren van toneelstukken neemt Leigh een lange aanloop, maar hij meent dat zijn werkwijze zich vooral leent voor het maken van films. Het gevolg is wel dat er veel geïmproviseerd wordt en het scenario steeds nieuwe wijzigingen ondergaat. "Ik ben gewend om met niets te beginnen. Deze film had als werktitel ‘Untitled 1995’. Eigenlijk beschikken we pas over een gedetailleerd scenario als de film voltooid is."

Verschrikkelijk
De aandacht voor de sores van alledaagse mensen en de van elke glamour gespeende manier waarop Secrets and lies gefilmd werd, roepen vergelijkingen op met de films van Ken Loach. Leigh wil er niet van horen. "Ik zie hooguit wat oppervlakkige overeenkomsten. Ken Loach en ik zijn geestverwanten, maar we maken heel verschillende films. We praten er wel eens over met elkaar. Het amuseert en verwondert ons dat mensen ons op één lijn stellen. Het enige waarin we op elkaar lijken is dat we films maken over het leven van gewone mensen en dat we allebei Brits zijn. Ken maakt films vanuit een expliciet politiek en ideologisch standpunt. Ik ben daar lang niet zo nadrukkelijk mee bezig. Ik heb veel meer een links-liberale en tot op zekere hoogte anarchistische visie op dingen. Ken is heel uitgesproken en heeft een specifieke politieke agenda. Stillistisch staan we diametraal tegenover elkaar. Voor hem zou de gedachte om zes maanden met z’n acteurs te repeteren ondraaglijk zijn, ik denk dat hij liever zes maanden naar een concentratiekamp gaat. Hij vindt het verschrikkelijk om de crew op de set te hebben. Voor mij is het maken van een film juist een collectief gebeuren, waarbij de crew nauw betrokken is. De acteurs waarmee ik graag werk zijn wereldwijze, ervaren karakteracteurs met een sterk sociaal bewustzijn en veel gevoel voor humor. Ken werkt meer met ruw talent. Ladybird, ladybird was in veel opzichten een uitstekende film, maar persoonlijk denk ik dat die film veel rijker zou zijn geworden als Loach ervaren, professionele acteurs had genomen."

Huilen
In vergelijking met vorige films van Leigh als Life is sweet en Naked, heeft Secrets and lies een opmerkelijk optimistische toonzetting. Er is dan wel geen sprake van een happy end in de traditionele betekenis van het woord, maar de toeschouwer verlaat de bioscoop toch met het opgeluchte idee dat het waarschijnlijk allemaal nog wel goed komt met Cynthia en haar familie. Leigh: "De sfeer in deze film is inderdaad warmer dan die in Naked. De hoofdpersoon in die film is zo gecompliceerd, dat hij in het begin weerzinwekkend overkomt. Maar geleidelijk wordt zijn negatieve gedrag op zijn minst begrijpelijk en begin je tegen wil en dank toch met hem mee te leven. Ik hoop tenminste dat je enige sympatie voor hem kunt voelen."
Dat de bioscoopganger die met Cynthia meeleeft aan het einde van de film achterblijft met enkele onbeantwoorde vragen over haar verleden — zo is onbekend wie de vader van haar tweede dochter is — maakt deel uit van de opzet van Leigh. "Ik zou je in detail het achtergrondverhaal kunnen vertellen dat we hebben verzonnen, maar dat doe ik niet. Ik vind het belangrijk dat je na de film vragen overhoudt. Laat ik zeggen dat de aanwijzingen in ieder geval aanwezig zijn." Het interview loopt ten einde. Leigh staat op en zegt dan ongevraagd: "Weet je wat de grootste prestatie is van deze film? Dat volwassen mannen erom moeten huilen. Ik heb begrepen dat zelfs journalisten — dat stelletje ‘hard nose bastards’ — erom hebben gehuild."

Erik Spaans