Matilda

Uit de greep van volwassen

Matilda is na James and the Giant Peach de tweede verfilming van een boek van Roald Dahl die dit najaar in de bioscopen is te zien. De film won onlangs de publieksprijs van het Cinekid-festival. Net als het jongetje James heeft ook Matilda heel wat te stellen met de volwassenen om haar heen. James vlucht en maakt nieuwe vrienden, maar Matilda pakt het anders aan: ze gaat frontaal in de aanval.

Matilda is een uitzonderlijk begaafd meisje. Lang voordat gewone kinderen hun eerste woordjes leren lezen heeft zij al een literaire leeslijst voor volwassenen afgewerkt. Haar domme ouders merken haar echter nauwelijks op. Als ze thuis zijn, zitten ze met een opgewarmde kant-en-klaar maaltijd voor de televisie. Matilda’s opmerkzaamheid en eigen wil leggen ze consequent uit als brutaliteit. Vooral haar vader snauwt voortdurend tegen haar. Totdat Matilda besluit dat ze haar ouders alleen nog maar kan verdragen als ze hen op gezette tijden straft. Haar intelligentie en creativiteit zet ze nu op een nieuwe manier in: tegen haar ouders. En tegen juffrouw Bulstronk, hoofd van Matilda’s school en de vleesgeworden nachtmerrie van ieder kind.

Tijgerpakje
De boeken van Roald Dahl lenen zich uitstekend voor verfilming omdat ze zo beeldend zijn geschreven. Het scenario voor de verfilming van Danny DeVito is dicht bij het boek gebleven. Dat is niet alleen omdat het voor de film niet nodig was om veel aan het verhaal te veranderen, maar ook omdat de weduwe van Dahl toestemming moest geven. Dat wil niet zeggen dat er geen verschillen zijn tussen het boek en de film. Allereerst valt in de film de mengeling op van een Amerikaanse en een Engelse sfeer. Matilda’s ouders, gespeeld door Danny DeVito en zijn vrouw Rhea Perlman, hadden niet clichématiger en dom-Amerikaanser geportretteerd kunnen worden. Hun huis en handelen zijn het toonbeeld van goedkope wansmaak, met veel pluche, een tijgerpakje voor mevrouw en veel vet in het zwart geverfde haar van meneer.

Juffrouw Engel, de toevlucht voor Matilda, woont daarentegen in een suikerzoet, lieflijk en popperig huisje tussen de bloemen, een plek waar Matilda van opfleurt. In het boek vinden we deze scherpe tegenstelling niet terug. Matilda’s ouders zijn ook daarin weliswaar plat en ordinair — en hun huis zal daar wel bij passen — maar het huisje van juffrouw Engel is extreem sober en armoedig, omdat ze financieel wordt uitgekleed door Bulstronk. Maar niet alleen haar huisje, ook juffrouw Engel is in de film een stuk zoetiger dan in het boek. En ook Matilda (Mara Wilson) had best iets vinniger gemogen. Het meisje blijft ondanks haar streken voor alles een lief kind. Dit opsplitsen in uitersten, het goede en het slechte, geeft de film een Amerikaans tintje waarvan hij niet bepaald subtieler wordt.

Gekamd
In een ander opzicht pakt de aanpak van regisseur DeVito wel goed uit. Dahl omschrijft juffrouw Bulstronk als een tang van een vrouw, maar de manier waarop ze in de film is geportretteerd overtreft de stoutste verwachtingen. Een lelijker, grover en gemener mens moet nog worden bedacht. Ook zijn de special effects indrukwekkend en springt de cameravoering in het oog. De camera registeert alles zoveel mogelijk op ooghoogte van kinderen, wat de gebeurtenissen en de afmetingen van personages als Bulstronk nog ontzagwekkender maakt.

Matilda is een familiefilm, net als James and the Giant Peach, maar beide films hebben meer gemeen. Visueel zijn ze een lust voor het oog en ook zijn beide zeer fantasievol. Wat beide onvoldoende hebben benut is de ruimte voor subtiliteit die Dahls boeken ook geven. Ook valt op dat hoe gruwelijk de volwassenen ook zijn, in essentie beide films wel heel erg braaf zijn.

Dat komt vooral doordat de kinderen zo keurig zijn, James nog veel meer dan Matilda. Ze hebben allebei moed, maar geen haar op hun tanden. Ze spreken nooit een onvertogen woord en zien er altijd netjes gekamd en gestreken uit. Als deze belaagde kinderen uiteindelijk die vreselijke volwassenen verslaan, kunnen ze een harmonieus leven beginnen, vol liefde en (echt) gezinsgeluk. Dat is prachtig, maar James and the Giant Peach en Matilda doen daardoor verlangen naar een familiefilm over een afschuwelijk, onaangepast en gemeen rotkind. Een kind dat af en toe weliswaar lief is, maar dat ook geregeld volwassenen forse streken levert. Een kind dat geen doetje is en dat wraak neemt op zijn plaaggeesten. Dat lijkt me niet alleen leuker voor volwassenen om naar te kijken, maar vooral ook voor kinderen.