Not One Less

Zhang Yimou is jarenlang gekoesterd in het Westen, niet alleen om zijn overdonderende visuele stijl, maar ook om zijn kritiek op de moderne Chinese maatschappij. Verbannen in zijn thuisland werd hij in het Westen omarmd. In zijn nieuwste film is de scherpe kritiek verdwenen. Not One Less is een knap gemaakt en mooi verteld verhaal, maar het zal de liefde niet opnieuw aanwakkeren.

Het verhaal van Not One Less (Yi ge dou bu neng shao) roept al snel Abbas Kiarostami’s Waar staat het huis van mijn vriend in herinnering. Daarin gaat een jongetje op zoek naar een klasgenootje in een naburig dorp om hem zijn schrift terug te bezorgen en hem zo een uitbrander van de meester te besparen.

Het uitgangspunt van Not One Less is even eenvoudig: de dertienjarige Wei moet de docent van een dorpsschool vervangen tijdens zijn afwezigheid. Haar wordt op het hart gedrukt er vooral voor te zorgen dat de leerlingen de lessen blijven bijwonen. Als er op een dag eentje ontbreekt in de klas, gaat ze op eigen houtje naar de stad om hem te zoeken. Met koppige vastberadenheid probeert ze de jongen te vinden. Eerst uit plichtsbesef, later ook uit oprechte bezorgdheid. Bovendien wacht haar een bonus als ze alle leerlingen binnen de muren van het schooltje weet te houden. De missie van de twee kinderen verraadt veel over de maatschappij waarin ze leven.

Autoriteiten
Regelmatig wordt geopperd dat in Iraanse films vaak kinderen worden opgevoerd, om op die manier politiek gevoelige onderwerpen aan het zicht te onttrekken. Zhang Yimou lijkt die intentie niet gehad te hebben met Not One Less. De film heeft een duidelijk maatschappijkritische toon.

Die is vooral gericht op de slechte sociale omstandigheden op het platteland, de armoede en het gebrekkige onderwijs. Tegelijkertijd wijst de film op het belang te kunnen lezen, schrijven en rekenen; zeker als je geen geld hebt. Dat de autoriteiten de film toch zullen weten te waarderen komt vooral door de draai die Zhang aan het slot geeft. Ten einde raad klopt Wei met haar probleem bij een televisiezender aan.

De media-aandacht voor het zoekgeraakte jongetje en de huilende onderwijzeres resulteert in giften en donaties om de school op te knappen en lesmateriaal aan te schaffen. Een blij einde, waarbij Zhang in zijn aftiteling meer de nadruk legt op de welwillende hulp uit ‘alle takken van de maatschappij’ dan op het probleem zelf dat nog altijd geen structurele oplossing heeft. Ook de vermelding in dezelfde tekst dat de leerlingen goed terecht zijn gekomen, en dat een aantal van hen zelfs zijn gaan studeren, lijkt te zijn toegevoegd om de autoriteiten te plezieren.

Irritatie
Zhang heeft Not One Less vorig jaar teruggetrokken uit het festival van Cannes, uit protest tegen de Westerse houding ten opzichte van Chinese films, die in elke Chinese film een politiek statement wil zien, en films die niet expliciet anti-regime zijn als propaganda beschouwt. Ter gelegenheid van de première van de film tijdens het Filmfestival Venetië, waar het de Gouden Leeuw won, was er in de pers veel aandacht voor het einde dat op last van de studio (Zhang draaide de film voor het Chinese filiaal van het Amerikaanse Columbia) van een positieve wending zou zijn voorzien.

Ook Kiarostami legt graag de nadruk op de ondergeschikte rol die politiek in zijn films speelt. De neiging van westerlingen om juist films uit dictatoriaal geregeerde landen politiek te interpreteren wekt kennelijk irritatie op. Ongelijk hebben ze niet. Rebellen wekken nu eenmaal meer sympathie dan degenen die niet ingaan tegen een regime dat wij verwerpelijk vinden.

Behalve de uiteindelijk niet zo heel kritische maatschappijkritiek, biedt Not One Less een mooi portret van een plattelandsmeisje en haar groei naar volwassenheid. Kon ze eerst alleen een liedje zingen waarvan ze de tekst niet kon onthouden en had ze geen enkel gezag over de kinderen, in de loop van de film geeft ze spelenderwijs rekenles, en weet ze respect en vertrouwen te winnen. Bovendien leert ze wat verantwoordelijkheidsgevoel is. Zhang heeft de kinderen tot natuurlijk spel weten te bewegen, waarin de camera geen rol lijkt te spelen.

Het is een eenvoudig en direct verteld verhaal, geen parabel zoals Raise the Red Lantern, waar de verhoudingen binnen een gesloten, afgeschermde gemeenschap een afspiegeling zijn van de moderne Chinese maatschappij. Ook geen verhaal van episch formaat zoals To Live, dat de invloed van de Culturele Revolutie op een gewoon gezin tekent. Zhang wilde met Not One Less een film maken voor Chinezen, niet voor Westerlingen. Het is een natuurlijke vorm van realisme, als altijd mooi gefotografeerd, maar zonder de visuele grootsheid van veel van zijn voorgaande werk. Geen kleurensymboliek of geformaliseerde kaders. Geen acteurs zelfs, maar gewone mensen die zichzelf spelen. Hij hanteert een stijl die past bij zijn onderwerp.