Nocturne

Rechtsaf bij Het Gebaande Pad

Een nocturne is een op de nachtelijke sfeer geïnspireerd muziekstuk. Viktor van der Valks debuutfilm Nocturne laat zich prima bekijken en beluisteren als een nachtelijke, speelse filmcompositie, visueel dynamisch en vrolijkstemmend.

Nocturne, goede titel voor een film die zich niet alleen ’s nachts afspeelt, maar ook de sfeer van een associatieve droom ademt. Nou ja, droom, eerder een nachtmerrie, want Nocturne doet denken aan het genre van de film noir. Maar dan wel op een speelse manier, want de film gaat vrolijk aan de haal met het genre. Het draait in Nocturne niet om een messcherpe thrillerplot, maar om de angst en spanning in het hoofd van de jonge filmmaker Alex, die in een lange nacht op een filmset dreigt te bezwijken aan de druk van producenten en zijn directe omgeving. Zijn geliefde gaat er vandoor en acteurs willen eindelijk wel eens duidelijkheid over hun rol. Het doet misschien een beklemmend psychodrama over een filmmaker in crisis vermoeden, maar debuterend regisseur Viktor van der Valk heeft het origineler aangepakt: Nocturne is meer vroege Godard dan conventionele karakterstudie. Dat blijkt meteen al in het begin van de film uit de typische Godardtypografie. Een voice-over kondigt quasi-plechtig de ontstaansgeschiedenis van de film aan, die is voortgekomen ‘uit naam van de liefde voor de zoektocht naar een film’.

Terwijl de voice-over, begeleid door de dramatische muziek van Schuberts Onvoltooide, doorratelt over ‘de poging om de geest in beweging te filmen’, zien we op het doek in Godardstijl woorden als Theatraal, Brechtiaans, Tragisch, Talig, Muzikaal en Ambitieus geprojecteerd. De speelse opening zet de toon van de film, waarin Van der Valk net als Godard met filmclichés speelt. Er is een pistool en een moord, maar geen hechte plot. Bij Alex beginnen werkelijkheid en film door elkaar te lopen, zodat de kijker soms niet weet of hij naar een filmscène kijkt of zich in Alex’ getroebleerde hoofd bevindt.

Debuterend speelfilmregisseur Viktor van der Valk kent zijn klassiekers. Bijzonder, want dat is bij jonge filmmakers, Van der Valk is 31, lang niet altijd vanzelfsprekend. Niet alleen daarmee is Van der Valk een buitenbeentje, maar ook met zijn compromisloze opstelling. Achter de speelsheid levert Nocturne kritiek op de filmindustrie, waarin films niet meer dan consumptieartikelen zijn. Dat Alex in de problemen komt doordat hij geen commerciële maar artistieke drijfveren heeft (“De kunst kent geen compromissen”) is iets wat Van der Valk ongetwijfeld uit ervaring kent. Ook Alex’ obsessie met film, die zo absoluut is dat zijn geliefde het bij hem voor gezien houdt, lijkt autobiografisch geïnspireerd. Alex moet leren dat er meer is dan een leven achter een filmcamera of monitor. In de wat omslachtige formulering van hemzelf: “Ik gaf de wereld vóór de ogen op om enkel mijn rol te spelen áchter de ogen.”

Een filmmaker in crisis is geen origineel gegeven, maar Van der Valk, die vijf jaar geleden imponeerde met zijn speels-filosofische afstudeerfilm Onno, de onwetende, heeft er met het visueel dynamische Nocturne een vrolijkstemmende film over gemaakt. En altijd fijn als een Nederlandse filmmaker niet de in Nocturne genoemde straten De Middenweg en Het Gebaande Pad bewandelt.