ME AND ORSON WELLES

In me and orson welles voert Richard Linklater Welles op als het egocentrische middelpunt van een theatergroep kort voor zijn overstap naar Hollywood.

Bij geen filmmaker lopen mythe en werkelijkheid zo door elkaar als bij Orson Welles. Dat komt grotendeels door hemzelf, want Welles strooide zijn hele leven halve waarheden en leugens over zichzelf rond. Daarbij had hij geen last van bescheidenheid: zijn successen, met als grootste citizen kane, waren te danken aan zijn geniale talent, zijn mislukkingen aan tegenwerking door kortzichtig Hollywood.
Er zijn veel documentaires en speelfilms gemaakt over Welles’ bigger than life-levensverhaal. me and orson welles onderscheidt zich ervan, omdat hij niet gaat over Welles’ filmcarrière, maar over de periode er net voor, toen Welles als theaterregisseur furore maakte. De film bestrijkt de week voor de première van Shakespeare’s Julius Caesar door het Mercury Theatre in 1937 in New York. Het is de eerste grote toneelregie van de dan 22-jarige Welles, die het stuk — modern voor die tijd — laat spelen in een fascistische setting die naar Mussolini verwijst. Naar de repetities en het gedoe achter de schermen kijken we door de ogen van een zeventienjarige jongen, die door zijn bluf een rolletje van Welles heeft gekregen. Een medewerkster van het Mercury Theatre legt hem uit hoe hij met Welles moet omgaan: "De regel met Orson is: je bekritiseert hem niet. Nooit!" Een andere les leert hij van acteurs: "De belangrijkste taak van het Mercury Theatre is wachten op Orson." Als Welles er is, palmt hij zijn acteurs even makkelijk in als dat hij ze de huid vol scheldt. Niemand moet het wagen om zijn autoriteit in twijfel te trekken: "Ik ben Orson Welles en iedereen hier is een aanhangsel van mijn visie."

Narcistisch
De Amerikaanse onafhankelijke regisseur Richard Linklater, van het liefdevolle tweeluik before sunrise en before sunset, portretteert in me and orson welles de Big Man bijna als een natuurverschijnsel. Overal waar Welles verschijnt, gebeurt iets. Of het nu bij een repetitie is of bij het opnemen van een hoorspel: hij domineert iedere situatie. Soms geestig, soms bot, altijd narcistisch, maar nooit saai. Het leven is voor Welles één groot theaterstuk waarin hij zich verbergt. Leven en acteren zijn voor hem synoniem. Zijn doel is zichzelf ongrijpbaar maken: "Als mensen je niet kunnen vinden, kunnen ze je ook niet onaardig vinden."
Uit de opmerking spreekt een diepe gekwetstheid, die terug te voeren is op zijn jeugd, die hij na zijn vijftiende ouderloos doorbracht omdat zijn beide ouders jong overleden. Hij overleefde door zijn emoties uit te schakelen. Alleen als hij speelt kan hij zichzelf zijn, zegt hij. Het maakt hem tot een tragische figuur, die niet in staat is om zich aan mensen te binden. De zeventienjarige knul met acteerambities komt daar hardhandig achter als hij op Welles’ granieten persoonlijkheid stuit. Dat klinkt zwaarder dan het is, want het even intelligente als amusante me and orson welles stipt veel aan, maar houdt de toon luchtig. Wie tegen Welles aanknalde, ging sadder, maar ook wiser de toekomst in.

Jos van der Burg