It Was Just an Accident

Een automonteur denkt de man te herkennen die hem in de Iraanse gevangenis folterde in Jafar Panahi’s zorgvuldig opgebouwde Cannes-winnaar It Was Just an Accident.

Het kraken van een beenprothese. Het is een geluid dat automonteur Vahid achtervolgt sinds hij jaren eerder in de Iraanse gevangenis zat. Geblinddoekt werd hij verhoord en gefolterd. Omdat zijn zicht hem was ontnomen, oriënteerde hij zich op zijn gehoor. Wanneer op een dag een man zijn garage binnenloopt, herkent hij in het geluid van diens prothese zijn folteraar.

Nadat vorig jaar Mohammad Rasoulof met The Seed of the Sacred Fig (2024) zijn tijd in gevangenschap als inspiratiebron gebruikte, doet zijn landgenoot Jafar Panahi dat nu ook. It Was Just an Accident (Yek tasadef sadeh) leverde hem de Gouden Palm op in Cannes.

Het is zijn eerste film sinds hij in 2022 voor de tweede keer in de gevangenis belandde en zijn eerste film in ruim twee decennia waarmee hij naar het buitenland kon reizen. Omdat hij formeel nog steeds geen films mag maken en om elke vorm van bemoeienis van de Iraanse overheid te vermijden, werd It Was Just an Accident in het geheim gedraaid.

Dat ongelukje waarnaar de titel verwijst, vindt plaats in de openingsscène. Eghbal, de man met de prothese, zit met zijn vrouw en dochter in de auto en rijdt een hond aan. Het kind raakt overstuur, moeder strijkt de boel glad: de weg was nu eenmaal niet verlicht en Gods wegen zijn ondoorgrondelijk. Die houding kun je extrapoleren naar het Iraanse regime dat zijn onderdrukkende handen wast in religieuze doctrine.

Bewusteloos
Vahid ontvoert Eghbal en rijdt hem naar een afgelegen plek in de woestijn om hem levend te begraven, maar Eghbals wanhopige ontkenning brengt hem aan het twijfelen. Dus slaat hij hem bewusteloos, legt hem in een kist achterin zijn busje en zoekt een aantal andere ex-gevangenen op die Eghbal mogelijk kunnen identificeren.

Toch is het niet zozeer het mysterie van Eghbals identiteit waar de film om draait, maar wat zijn aanwezigheid teweegbrengt bij de voormalige gevangenen. Hier toont Panahi zich als vanouds genuanceerd. Of beter gezegd: hij opent de ruimte voor de overtuigingen en twijfels van zijn personages, zonder zijn eigen visie op te leggen.

De film verkent wat er op het spel staat voor de vijf mensen die zich rond het bewusteloze lichaam van hun vermeende beul verzamelen. Hij verkent de wil, of misschien wel noodzaak, om het hem te laten zijn, zodat eindelijk die krakende beenprothese in hun hoofd tot zwijgen kan worden gebracht. Maar ook de ethische dimensies van vergelding of juist vergeving, en de vraag hoe een individu – of een land – kan leven met zijn geschiedenis.

Panahi laat zijn film daarbij lang balanceren op de rand van een farce. Maar het is een farce die vanaf het begin schuurt. Het is humor gedreven door woede. En geleidelijk kantelt die toon, om uit te monden in een grimmige finale.

Woestijn
Na zijn veroordeling in 2010 werd Panahi noodgedwongen de hoofdpersoon van zijn eigen films. Een rol die hij tegen wil en dank speelde en die, zo was zichtbaar in zijn vorige film No Bears (2022), steeds zwaarder op hem drukte. Dit is zijn eerste film sinds This Is Not a Film (2011) waarin hij niet voor de camera verschijnt. It Was Just an Accident is zijn meest ‘afgeronde’ en conventionele film in tijden. De metalagen, de rafels die zijn situatie langs de randen van zijn films trok, zijn verdwenen.

Stelde Panahi zich in zijn vorige films de vraag of hij nog wel de auteur was van die films, dit is een film waarin hij van begin tot einde de touwtjes strak in handen heeft. De manier waarop hij locaties gebruikt (de weidse woestijn tegenover het krappe busje), waarop hij speelt met wat hij laat zien of juist niet laat zien en ook met wat zijn personages wel of niet kunnen zien, is uiterst precies. Maar de film mist daardoor ook iets van de directheid en levendigheid die films als Taxi Teheran (2015) of Offside (2006) kenmerkten.

Met onder meer zijn gebruik van gekleurd licht en het gehannes met dat bewusteloze lichaam refereert Panahi aan het werk van Hitchcock, maar de meest expliciete verwijzing is naar Samuel Becketts Wachten op Godot. Zo construeert Panahi zorgvuldig het raamwerk van een klassieke thriller en laat zijn personages daarbinnen dwalen in existentiële vragen.