IDFA 2021: History of the Civil War

Precies honderd jaar na zijn eerste vertoning presenteert IDFA nu een reconstructie van History of the Civil War, een vroeg werk van de Russische avant-gardefilmer Dziga Verto. Het ligt dichter bij de filmjournaals waarmee hij zijn carrière begon dan de filmvernieuwing waar hij om bekend staat.

Drie jaar geleden vertoonde het IDFA Dziga Vertovs teruggevonden debuutdocumentaire Anniversary of the Revolution (1918). Dat de Russische Revolutie in 1917 nog niet in kannen en kruiken was, blijkt uit Vertovs vervolgfilm History of the Civil War (1921). Deze documentaire over de Russische Burgeroorlog (1918-1921) werd jarenlang als verloren beschouwd, maar net als Anniversary of the Revolution werd hij herontdekt, gereconstrueerd en geconserveerd door de Russische historicus Nicolai Izvolov.

De film werd precies honderd jaar geleden eenmalig vertoond tijdens een communistisch congres, waarna delen ervan in verschillende archieven belandden. In een Moskous archief vond Izvolov een beschrijving van Vertovs tweede documentaire, zodat hij wist in welke volgorde de fragmenten moesten komen. Daarna verzamelde hij al het filmmateriaal, dat op verschillende plekken lag. Alles bij elkaar kostte het Izvolov twee jaar om History of the Civil War te reconstrueren.

Vertov (1896-1954) is het bekendst van zijn baanbrekende film Man with a Movie Camera (1929), maar hij maakte meerdere boeiende films over de (toen recente) Russische geschiedenis. Vijf jaar geleden is een deel ervan verzameld in een mooie dvd-box.

Gezwollen retoriek
Vertov begon zijn loopbaan als maker van bioscoopjournaals en het is waarschijnlijk dat hij een deel ervan hergebruikte voor History of the Civil War. In deze film toont hij hoe de opstand van ‘de Witten’ (“agenten van het Kapitaal” zegt een tussentitel), die zich verzetten tegen de bolsjewieken, uiteindelijk werd neergeslagen door ‘de Roden’ (of zoals een tussentitel ze beschrijft: “onze moedige mannen van het Rode Leger”).

Het is een verrassend rechttoe-rechtaan vertelde documentaire, in chronologische volgorde en gefilmd in een weinig opmerkelijke stijl – die ontwikkelt Vertov pas later. Of de reconstructie ervan accuraat is, valt niet te controleren. Zo keren twee shots terug op twee verschillende plekken, dat van matrozen die over een wiebelende loopplank het land oprennen en van een half gezonken schip. In het ene shot komt dat door een mijn, in het terugkerende shot door beschietingen van “onze troepen”. Wat is juist? Voer voor historici.

Verder zien we veel commandanten, generaals en andere “helden” die stijfjes voor de camera poseren, van wie de namen alleen bekend zullen zijn bij verstokte liefhebbers van de bloedige Russische geschiedenis. Daarnaast marcherende troepen, militaire parades, soldaten die verveeld in de camera kijken bij een toespraak van Trotski en wapperende banieren. Tevens beelden van het tribunaal – hét woord van afgelopen week – tegen Mironov. Het is dan ook een propagandafilm, met her en der gezwollen retoriek in de hoofdstuk- en tussentitels.

Kaliber
Tussen deze (eerlijk gezegd) tergend saaie stukken zitten scènes waarin Vertov zich concentreert op de verwoesting die de burgeroorlog teweegbrengt: gewonden en lijken, gebombardeerde bruggen en kapotgeschoten huizen. Ook toont hij het begraven van de gevallenen, History of the Civil War culmineert in beelden van een massagraf. Dit soort scènes maken meer indruk dan de zoveelste militaire parade.

In een recent interview suggereert Izvolov dat Vertov midden in de actie stond, maar dat is teveel eer. Op enkele handelingen na was hij er zo te zien steeds ná de actie. Heel spannend is het allemaal niet, een scène waarin een soldaat een telegraaflijn doorknipt waarmee de Witten met elkaar communiceren is het meest opwindend – en dat zegt wat. Op de Witten buitgemaakte wapens, waaronder een Britse tank, en munitie is ook een categorie waar Vertov een voorliefde voor toont, inclusief obsessief vermelden van het kaliber.

Op het affiche noemt Izvolov zich “director of restoration”, maar dat is een onjuist gebruik van het woord restauratie. History of the Civil War ziet er juist ongerestaureerd uit, met z’n vele beschadigingen en beeldfluctuaties. Het lijkt er meer op dat Izvolov de film heeft gereconstrueerd en die versie vervolgens heeft geconserveerd en voorzien van nieuwe muziek – de nieuwe score is van The Anvil Orchestra. Ook daar weer een onjuist gebruik van woorden: de vrij bombastische orkestklanken komen uit synthesizers. En dat is toch echt wat anders.

The History of the Civil War (Dziga Vertov, 1921) is te zien op IDFA op 20/11 (uitverkocht) en 24/11.