Ida

Ida is een oogverblindend mooi geschoten zwart-witfilm over een Poolse novice die plots een tante en een ijzingwekkende geschiedenis blijkt te hebben.

Stel je Vermeers Meisje met de parel voor, maar dan in zwart-wit (het klinkt als een absurd idee, maar het zal zo slecht nog niet blijken). Steel haar wereldse parel, verwissel haar tulband voor een nonnenkapje, en dan heb je zo’n beetje de prachtige Poolse novice Anna.

Anna is opgegroeid in een klooster en weet nagenoeg niets van haar afkomst. Wanneer ze op het punt staat definitief in te treden – het is 1962 – krijgt ze te horen dat ze een tante heeft. Er wordt haar dringend aangeraden die eerst te bezoeken, "zolang als nodig is". Wanda blijkt een karaktervolle, door het leven getekende vrouw van het type dat niet overbodig lacht. Anna blijkt eigenlijk Ida te heten, en ze heeft niet alleen veel méér geschiedenis, maar een veel dieper in de Poolse geschiedenis gewortelde geschiedenis, dan ze ooit als ietwat van de wereld losgezongen novice had kunnen bevroeden. "Hebben ze je dat niet gezegd?"

Wanda biedt aan mee te gaan naar Ida’s ouderlijk huis, de plaats waar de familiegeschiedenis een tragische wending nam. Het levert een indringende zoektocht door het Poolse – schuldige – platteland op, waarbij dingen in beweging gebracht worden die nooit bewogen hebben. Gaandeweg ontstaat er moeizaam enige toenadering, ondanks (of dankzij) Wanda’s talrijke provocaties: "Wat als je onderweg ontdekt dat God niet bestaat?" Ida reageert meestal door haar grote onschuldige ogen neer te slaan – zelfs als haar tante haar maant toch vooral ook wat zonden te begaan, om te weten hoe dat is. "Anders is het geen gelofte, geen opoffering." Pas wanneer ze Ida ongevraagd parfum opspuit – een goed gedoseerde vlaag geestigheid – wordt het haar te gortig.

In kalm tempo ontvouwt zich een gelaagd verhaal over de wonderlijke, weerbarstige band die ontstaat tussen de rustige en scherp observerende Ida en de verbitterde en met de blik naar binnen gekeerde Wanda, en over de parallelle ontwikkelingen van de zeer verschillende maar lotsverbonden personages. In een krappe tachtig minuten telt elk woord en elk beeld.

Vanaf scène één kruipt de eerste film over zijn eigen land van Pawel Pawlikowksi (Last Resort, My Summer of Love) onder de huid. Bijna de hele (bij bosjes prijzen winnende) film bestaat uit statisch geschoten, fotografische beelden met prachtig Vermeer-zijlicht, vaak close, vaak met een bijzondere kadrering waarbij de personages er haast uitvallen aan de onderkant, alsof de wereld hen te ruim valt. Tegelijk doet het beeldformaat (1:1,37) juist nauw aan, hetgeen precies de juiste sfeer schept voor een beklemmende film die je je doet afvragen of al dat onvoltooid verleden (samengebald in een onvergetelijke, ijzingwekkende scène) en al dat woelen van de wereld wel te dragen is voor een piepjonge novice en haar eenzame tante.