History’s Future

De engel van de geschiedenis

  • Datum 02-03-2016
  • Auteur
  • Gerelateerde Films History’s Future
  • Regie
    Fiona Tan
    Te zien vanaf
    01-01-2016
    Land
    Nederland
  • Deel dit artikel

De eerste speelfilm van beeldend kunstenares Fiona Tan is een glorieus versplinterd spiegelpaleis over de vraag wie wij als mens in deze verwarrende tijden kunnen, willen en moeten zijn.

Het begint met THE END. Het begin van History’s Future, de eerste lange speelfilm van beeldend kunstenares Fiona Tan, begint met het einde. Met een daverend slotakkoord in een lege bioscoopzaal waar de hoofdpersoon van wat later zijn eigen verhaal zal blijken te zijn, in slaap is gevallen. En dan spoelt de tijd terug, zoals dat alleen in filmbeelden kan, en gaat het doek weer open en zijn we in de wereld van de Occupy-protesten. Samenkomsten voor een betere wereld. Is dat al de toekomst? Of de geschiedenis van de toekomst? We zijn op een moment dat niet in en niet buiten de tijd is. We zijn daar waar het, zoals Straub en Huillet het ooit noemden, "trôp tot, trop tard" is. Te vroeg, te laat.
Dat openingsbeeld doet denken aan een beeld dat ook doet denken aan hoe schrijver en filosoof Walter Benjamin ooit het schilderijtje Angelus Novus van Paul Klee heeft beschreven, als de "engel van de geschiedenis": "Zijn gelaat is naar het verleden gewend […] zijn vleugels vangen de wind die uit het paradijs waait, een storm die zo hard is dat hij ze niet kan stuiten. Deze storm stuwt hem onweerstaanbaar voort, de toekomst in die hij de rug heeft toegekeerd, terwijl de stapel puin vóór hem tot aan de hemel groeit. Deze storm is wat wij vooruitgang noemen."
Tan noemde haar slapende hoofdpersoon — is wat wij zien herinnering, is het een droom? — MP, Missing Person. Hij is een man zonder geheugen. Is hij het kwijt of is het gewist? De wereld waarin hij dwaalt, op zoek naar zichzelf, is een wereld waarin je misschien maar het beste zonder geheugen en zonder geweten kunt overleven. Het is de wereld waar wij bang voor zijn, als de oorlog van allen tegen allen is aangebroken, als er overal geweld is, en alles commercie. Het is een angst die ontstaat als wij mensen vergeten wie we zijn. En zoals MP zoekt, zoekt History’s Future ook. Naar een plot. Naar betekenis. Naar wat beelden esthetisch en moreel te betekenen hebben. Naar de vraag wat cinema is, en of deze film niet ook zowel te vroeg als te laat is, omdat we voor de nonlinaire, meerlagige aanpak van de film misschien wel onze toevlucht moeten nemen tot media die nog niet bestaan, of alweer vergeten zijn.
History’s Future is provocerend, prikkelend en persoonlijk en als film soms ook een beetje scheef, schonkig en schurend. Niet alles valt even vanzelfsprekend in elkaar, acteur Mark O’Halloran heeft soms iets moeizaams. De vele vormen, van essayistisch tot semi-documentair en narratieve fictie, de echo’s van andere films met vergelijkbare thema’s (La jetée, Vertigo, maar ook Nicholas Provosts The Invader en Claire Denis’ L’intrus) vormen met elkaar een van de mini-musea zoals MP die inricht in een opslagloods. Zijn wij uiteindelijk de curator van onze eigen verzameling? Of zijn we strandjutters op de kust waar de Costa Concordia is gestrand? Is ons geheugen een doos troep op zolder? Misschien is de film, waarvoor Tan samen met filmcriticus Jonathan Romney het scenario schreef, door dat alles te willen oproepen ergens ook wel te slim. Maar hoe kan dat, als je je eenmaal aan dat spiegelpaleis van vragen en tijdslagen hebt overgegeven, ooit een bezwaar zijn?
Waar we in de wereld van nu behoefte aan hebben zijn filmmakers en kunstenaars met een standvastige visie, zoals Fiona Tan. Die ons doen afvragen wat de toekomst van ons verleden is en ons meenemen in een scherpzinnig gemonteerd en glorieus versplinterd labyrint waarin we oog in oog staan met de herinneringen van onze beschaving.

Dana Linssen