KIDS RETURN

Dankzij zijn tomeloze energie wist ‘Beat’ Takeshi Kitano uit te groeien tot een ware superster in Japan. Aldaar kennen ze hem als komediant, presentator van zijn dagelijkse tv-show, columnist en schilder. Zijn komische tv-werk staat in groot contrast met zijn films, en zijn nieuwste film Kids return breekt op zijn beurt weer met zijn voorgangers. "Als ik aan verwachtingspatronen ga beantwoorden, word ik prompt gedumpt."

Een typische Kitano-grap: ooit zat er een gehandicapte man bij hem in de zaal, die maar bleef beven. Om hem toch nog een beetje nuttig te maken, drukte Kitano hem een waaier in de hand. Zijn sarcastische kwinkslagen druisen lijnrecht in tegen de traditionele Japanse humor in en het komische duo ‘The Two Beats’ is dan ook legendarisch geworden. Het westerse publiek kent hem daarentegen vooral als regisseur van nihilistische gangsterfilms. Sonatine, zijn film uit 1993, is bedrieglijk simpel. Hij maakt vooral indruk door zijn opbouw: het begint met een geweldsexplosie, waarna de gangsters langdurig de tijd doden met lugubere spelletjes op het strand. De film eindigt met een pistool tegen de kop van hoofdrolspeler Kitano. De flauwe glimlach op de lippen verraadt dat deze man niets te verliezen heeft.
Tijdens de afgelopen editie van het Filmfestival Rotterdam werd Kitano’s nieuwste film Kids return vertoond. Alhoewel de Japanse regisseur een beetje in de schaduw stond van de capriolen van Hong Kong-ster Jackie Chan, werd hij toch verwelkomd door een menigte joelende Japanners. In de suite van het Hilton hotel, waar het gesprek plaatsvindt, wordt Kitano omringd door vervaarlijk ogende types. Zou Kitano alsnog gezwicht zijn voor de yakuza, de Japanse maffia? Na de begroeting met knippende lijven blijkt, prozaïsch genoeg, dat het om zijn produktiepartners gaat.

Kwaadaardige meesterbreinen
Kids return is net als Sonatine een droogkomische en sombere film, maar verschilt op een essentieel punt van zijn voorganger. Legden de hoofdpersonen voorheen het loodje, in Kids return moeten de jongens juist leren om verder te leven. Die twee, Shinji en Masaru, zijn wat je noemt echte rotjochies. Ze lummelen wat rond, schoppen rotzooi waar mogelijk en deinzen er niet voor terug om op school medeleerlingen af te persen. Ze weigeren zich aan de regels aan te passen. Shinji kiest voor een bokscarrière, terwijl Masaru valt voor de plaatselijke yakuza. Beiden zullen falen, want ze hebben te weinig lef om echt kwaadaardige meesterbreinen te worden.
Er zit geen greintje moralisme of vals sentiment in de film, juist omdat Kitano geraffineerd de schrijnende toestand van de jongens uit laat stijgen boven de problemen van adolescenten. Kitano: "Voorheen stierven de hoofdpersonen uit vrije wil. Leven en dood gaan hand in hand, want als je bewust kiest voor de dood, kun je een anders zinloos leven achteraf ook weer waarde geven. Maar je kunt ook kiezen voor het leven. In de film zijn de jongens fysiek in leven, terwijl ze eigenlijk in staat van ontbinding zijn. Of ze ooit echt kunnen gaan leven blijft een onbeantwoorde vraag. En ik laat het aan de kijker over of je hun situatie opvat als treurig of juist bemoedigend."

Oeverloos praten
Een groeiend aantal mensen laaft zich graag aan die treurigheid, en vindt in die zin zijn films misschien eigenlijk bemoedigend. Zijn Violent cop, Boiling point en A scene at the sea worden omarmd door mensen die de doorsnee geweldsfilms beu zijn. Alleen zijn komedie Getting any is, zoals Kitano zelf ook toegeeft, een misser. En zoals het een ster betaamt, komt hij ook veelvuldig voor in cameo-rollen. Toch kan Kitano het zich niet veroorloven om van zijn status te genieten. "Ooit was ik een soort cult-komediant toen ik begon met ‘The Two Beats’. Een groot minpunt van het fenomeen cult is dat zodra ik een andere richting op ga, in dit geval verruilde ik de stand-up comedy voor televisie, de oorspronkelijke fans denken dat ik hen verraden heb. Het laatste wat ik wil is gebonden zijn. Ik denk dat zodra iemand zich bewust wordt van de één of andere cultstatus, hij zich zal gaan gedragen volgens de verwachtingen van de fans. Dat zou het definitieve einde voor mij betekenen, want als ik aan verwachtingspatronen ga beantwoorden, word ik prompt gedumpt."
En Kitano laat zich met Kids return dan ook van een andere kant zien. De film breekt met de gestileerde, bijna verstilde beelden van zijn voorgangers, waardoor hij veel realistischer oogt. We zien de jongens drinken en oeverloos praten en de boksschool is een louche, zweterig hol. "Drie jaar geleden werd een motorongeluk mij bijna fataal en na mijn herstel had ik het gevoel dat ik echt weer opnieuw geïntroduceerd moest worden in het filmvak. Een meer traditionele stijl paste op dat moment beter bij mijn toestand. En niet voor niets leren de personages opnieuw leven, want ook dat hield mij toen danig bezig. Maar het belangrijkste uitgangspunt vond ik dat de acteurs, over het algemeen amateurs, de film konden begrijpen. Kids return trok weliswaar meer publiek dan mijn vorige films, maar ik heb zeker niet voor realisme gekozen om hem commercieel succesvoller te maken."

Volledige autonomie
Doordat zijn films in het westen zijn doorgebroken, wordt zijn regiewerk ook in Japan opgepikt. Je zou denken dat iemand die eenzelfde status als Akira Kurosawa geniet, weinig problemen zou ondervinden met de financiering. De oprichting van zijn eigen produktiebedrijf ‘Office Kitano’ verraadt het tegenovergestelde. "Mijn bezoekersaantallen zijn nog steeds niet groot genoeg om makkelijk aan investeerders te komen. En als je al een bedrijf zo gek krijgt om in je te investeren, gaan ze zich bemoeien met de inhoud of het produktieproces. Vaak genoeg voeren ze druk op je uit, omdat ze het geld in handen hebben. Nee, liever behoud ik mijn onafhankelijkheid. Ik kan me dat permitteren, omdat ik kan leven van mijn televisiewerk. Ik zou best naar Hollywood willen gaan, maar zou vervolgens mijn voorwaarden op tafel leggen. Ik wil zelf monteren en volledige autonomie over de inhoud hebben. Okay, weer even realistisch, dat zal nooit het geval zijn. Ik ga dus maar niet."
Hij foetert nog even door op de toch zo beroemde bedrijven uit zijn land. "Je zou denken dat de Japanse underground welig tiert nu de bedrijven geen poot uitsteken. Helaas werkt het omgekeerd: een gezonde gevestigde orde is een noodzaak voor ondergrondse bewegingen. Off-Broadway bestaat bij de gratie van een bloeiend Broadway en andersom. Op dit moment is het bij de gevestigde orde en de Japanse bedrijven zo’n chaos, dat zij zich eigenlijk als underground gedragen."

Elleboogstoot
Kitano mag zelf graag een partijtje boksen. Die voorliefde is dan ook ruimschoots aanwezig in Kids return. In Tokyo fist, van die andere eigenzinnige Japanse filmmaker Shinya Tsukamoto, wordt de nobele vechtsport ook veelvuldig beoefend. Het boksen is in die film een puur fysieke aangelegenheid, de opmaat voor een uitbarsting van ingehouden wraakgevoelens. Het boksen in Kids return is minder lichamelijk en brengt meer aan het licht hoe mensen kunnen falen met slechts een kleine strohalm in de hand. De bokscarrière van Shinji wordt behoorlijk op de proef gesteld als een ouder boksmaatje hem alle smerige trucs van de sport bijbrengt, met als dieptepunt de elleboogstoot.
Ook de verleiding van de yakuza is groot, wat Kitano aan den lijve heeft ondervonden. Zijn vader raakte erin verzeild en zelf heeft hij eenmalig geflirt met de gangsters. Hij verzet zich nu met man en macht tegen de machtsrituelen. "De hiërarchie in de yakuza is typerend voor de Japanse samenleving in het algemeen. De relatie senior-junior in de wereld van de yakuza komt overeen met de omgang van ouders met hun kind en het vormt de basis van menig bedrijf. De yakuza heft een glas sake om de familieband aan te trekken, en ook in de komedie-wereld heerst er een sterke scheiding tussen leermeesters en beginnelingen. Een oudere verzorgt de junior eigenlijk om er zeker van te zijn dat ze hard voor je werken of je later zullen verzorgen als je oud wordt. Zulke verkapte motieven en vastgeroeste verwachtingen kunnen er zelfs voor zorgen dat juniors zich letterlijk dood werken."

Kitano zelf is weer springlevend en maakt zich op voor zijn volgende film 3.16 (het getal pi), een zeer autobiografische film over de omzwervingen van een kunstenaar, die aan het herstellen is van ernstig letsel. Het wordt een uitgelezen moment om kennis te nemen van een andere liefhebberij van Kitano: de film zal worden opgefleurd met zijn erotische prenten. En zoals het hem betaamt uiteraard zonder de traditionele kimono’s en pruiken.

Mariska Graveland