Fidelio

Eindeloze einders, liefjes van de vaart en stampende machines: het regiedebuut van Lucie Borleteau is een modern zeemanslied, met een jonge vrouw in de hoofdrol.

Het oude vrachtschip Fidelio draagt natuurlijk niet voor niets die naam, maar de associatie met opera is een valse. Het is het decor van een regiedebuut dat juist excelleert in het observeren van de kleine en alledaagse momenten. Borleteau is al sinds 2004 actief als actrice en was onder meer regie-assistent voor Un conte de Noël. Fidelio is haar eerste lange speelfilm en werd beloond met nominaties tijdens de Césars en het filmfestival in Locarno. De Griekse hoofdrolspeelster Ariane Labed (Attenberg) won in Locarno de prijs voor Beste Actrice.
Labed speelt de dertigjarige Alice, de Tweede Werktuigkundige van de Fidelio. Ze is de enige vrouw op het internationale koopvaardijschip en helemaal in haar element tussen de enorme scheepsmotoren en de bemanning, die verder bestaat uit een mengeling van Fransen, Scandinaviërs en bijgelovige Filipijnen. Ze heeft een vriend aan de vaste wal — Felix, een Noorse striptekenaar — en is lang van huis.
Wanneer ze aanmonstert op de Fidelio krijgt ze te maken met twee andere mannen. De eerste is Gaël, de kapitein van het schip, met wie ze ooit een relatie heeft gehad. De ander is LeGall, de vorige Tweede Werktuigkundige, die op zee gestorven is. Alice vindt zijn nagelaten dagboek en de aantekeningen over zijn treurige bestaan doen haar mijmeren over haar eigen leven. Net als de ‘wit schuimende tanden’ van de zee en ‘het hypocriete blauw’ tot aan de horizon…
Dat zijn citaten uit het dagboek. De lyriek van Fidelio verschuilt zich gelukkig vaker in rauwe, documentaire-achtige beelden: het imposante volume van de boeg, de vrije uren in een nachtclub in een Afrikaanse haven, het zeemansritueel bij het passeren van de evenaar, Kerst op zee… Het is allemaal erg geloofwaardig neergezet en met veel gevoel voor detail geschetst. Ontroerend is bijvoorbeeld ook de collega die opeens laat vallen dat Alice hem aan zijn dochter doet denken — en daarna niet meer weet wat hij er verder nog over zeggen wil. Je vermoedt een oceaan aan gevoelens in die man. Borleteau dompelt de kijker onder in een realistische, maar ook een beetje magische wereld.
Fidelio is natuurlijk ook het portret van een jonge vrouw. Volgens de oude zeemansliedjes waren vrouwen aan boord de oorzaak van allerlei onheil, maar van Borleteau mag Alice gelukkig een compleet mens zijn. Een mens van vlees en bloed, met zorgen, goede dagen en slechte dagen — en bovendien iemand die ook heel nadrukkelijk en expliciet als seksueel wezen wordt neergezet. Geloofwaardige vrouwelijke personages zijn er nog steeds niet genoeg in de bioscoop, maar een film waarin de hoofdpersoon zo duidelijk de baas is over haar eigen seksualiteit is nog uitzonderlijker. Alice manoeuvreert kundig langs de schuine grappen en ongewenste intimiteiten van de eenzame mannen op het schip, maar behoudt zich ook het recht voor een kajuit te delen met wie ze zelf wil.
Alice wil, zoals Gaël haar op een gegeven moment verwijt, "alles". Dat is mooi, en het is vooral ook heel invoelbaar. Fidelio is daarom ook eigenlijk niet een film over een vrouw in een mannenwereld of een film over trouw, zoals de titel misschien suggereert. Dromen we niet allemaal van verre bestemmingen en lonkende kusten? Proberen we niet allemaal behoedzaam te koersen langs de klippen van de liefde? Verlangen we niet allemaal naar een thuishaven?

Barend de Voogd

Filmkrant.Live verzorgt in juli een introductie bij Fidelio
Filmhallen | Amsterdam
2 juli 21.30 uur
Barend de Voogd