Enemy

Jake Gyllenhaal is zowel zichzelf als z’n dreigende dubbelganger in Denis Villeneuve’s labyrintische Enemy.

De reden dat we zo van het idee van een dubbelganger houden is omdat het een intrigerend en verschrikkelijk idee is. Het laat je fantaseren over een leven dat je om welke reden ook niet leidt maar het draagt ook het risico van een coup in zich: een fusie van twee persoonlijkheden – een van de mogelijkheden waar Denis Villeneuve in Enemy mee speelt – of zelfs een vijandige overname, waar Richard Ayoade deze maand over fantaseert in die andere dubbelgangerfilm The Double.

Is de dubbelganger een venster op een andere wereld, een weeffout in de natuurlijke orde of een venster op het onderbewustzijn? Of alle drie tegelijk? Enemy is spaarzaam met verklaringen en of je Villeneuve’s film geslaagd vindt, wordt bepaald door of je dat als kracht of zwakte ziet.

In deze adaptatie van De man in duplo van de Portugese Nobelprijswinnaar José Saramago speelt Jake Gyllenhaal zowel een ingeslapen geschiedenisdocent die vastzit in een bloedeloze relatie, als zijn dubbelganger Anthony, een geile gogetter die rollen speelt in b-films en op een motor rijdt. In Adams fantasie alles wat hij zelf niet is. De vraag is hier natuurlijk of Anthony wel echt een andere man is, of slechts een projectie van Adams verlangen om uit z’n benauwende leven te breken. Of, kan ook nog, zijn Adam en Anthony de manifestaties van de angsten en verlangens van nog een derde personage dat we nooit te zien krijgen. Of van ons, misschien. Dat Enemy je laat stoeien met zulke verklaringen is wat het een aantrekkelijke film maakt, die de kijker die zoekt naar meer houvast trouwens ook een paar concrete hints geeft om een uitweg uit dit web te vinden.

Jake Gyllenhaal is hier heel geschikt om twee keer naar te kijken. Al sinds Donnie Darko – waar hij de meer openlijk schizofrene Donnie speelde – perfectioneert Gyllenhaal met z’n spraak en bewegingen een verschijning die net een stap buiten het gejaag en geschreeuw van alledag staat en daardoor zowel iets mafs heeft als de afstand om scherper naar z’n omgeving te kijken. Kijk je dus naar gekte of naar iemand die er boven staat, naar het id of het superego? Precies op die onderlinge spanning drijft Villeneuve’s film.

Enemy is vooral sterk in atmosfeer. Het heeft iets van een film noir maar dan helemaal in gele tonen gefilmd en met zon in plaats van schaduwen. Veel non-descripte flatgebouwen en een absolute afwezigheid van plaatsnaamborden (voor de liefhebber, het is Toronto), tillen de film net buiten de werkelijkheid naar de plek waar we moeten zijn om erin mee te gaan. Voor een plot met zoveel schimmige uitlopers heeft Villeneuve een hele heldere film afgeleverd, met een paar monsterlijke verrassingen. Sommigen zullen struikelen over z’n pretenties, maar voor wie minder de detective speelt en meer gefascineerd is door overlevingsstrategieën van de menselijke geest zal gegrepen worden. Wie heeft trouwens ooit gezegd dat het allemaal moet kloppen?