Des Teufels Bad

Pijn als enige uitweg

Des Teufels Bad

Veronika Franz en Severin Fiala maken in Des Teufels Bad een lugubere kronkel in achttiende-eeuws religieus denken invoelbaar en akelig actueel.

Een jonge vrouw meldt zich in de grijsgrauwe openingsscène van Des Teufels Bad bij een kerk. “Ik heb iets op te biechten”, meldt ze. In het volgende shot wordt haar onthoofde lichaam tentoongesteld aan de dorpelingen, een voorbeeld en waarschuwing voor de streng religieuze gemeenschap.

In de achttiende eeuw was ‘zelfmoord door de hand van een ander’ een uitweg voor wie worstelde met gevoelens van depressie of suïcidaliteit. Zelfdoding was uit den boze, de grootst mogelijk zonde, aangezien bij leven geen berouw kon worden getoond. Om eeuwige verdoemenis te ontlopen, begingen vele mensen – vooral vrouwen – een gruwelijke wanhoopsdaad. Zij vermoordden een onschuldige, om voor die daad ter dood veroordeeld te worden. Hun slachtoffers waren veelal jonge kinderen, die per definitie verzekerd waren van het eeuwig leven in het hiernamaals.

Alleen al in het Duits sprekende deel van Europa zijn meer dan vierhonderd van dit soort zaken geboekstaafd, blijkt uit onderzoek van historicus Kathy Stuart. Filmmakers Veronika Franz en Severin Fiala baseerden zich voor hun derde film Des Teufels Bad onder meer op Stuarts studie Defiled Trades and Social Outcasts en een openingstitel benadrukt dat de film is gebaseerd op historische feiten en archiefstukken. Maar de film zelf draait niet zozeer om die feiten als wel om de zeer subjectieve ervaring van één vrouw.

Agnes (Anja Plaschg) is een van de getuigen van de executie in de openingsscène. Ze kijkt ernaar met een mengeling van medelijden en een vreemd soort verlangen. De duistere gevoelens waaruit die doodswens voortkomt, groeien nadat ze trouwt met Wolf (David Scheid) en ver weg van haar familie een nieuw leven moet opbouwen.

Overtuigend maken Franz en Fiala ons deelgenoot van Agnes’ wanhopige gemoed – ze zit in ‘des duivels bad’, zoals men het destijds omschreef. De filmmakers steunen daarbij op intens spel van Plaschg, geen professioneel acteur maar muzikant; onder haar artiestennaam Soap&Skin verzorgde ze ook de muziek voor de film. Elk advies dat Agnes vanuit haar gemeenschap krijgt, komt neer op lichamelijke uitputting: neem een kind, werk nog harder of onderwerp jezelf aan rituele zelfkastijding.

Dat laatste leidt tot enkele effectieve, horrorachtige scènes; Fiala en Franz bewezen met Ich Seh, Ich Seh (2014) en The Lodge (2019) al goed thuis te zijn in dat genre. Maar knapper aan Des Teufels Bad is hoe zij de realiteit van Agnes, die op veel manieren toch mijlenver van ons af staat, alledaags en invoelbaar maken. De beslommeringen van Agnes en Wolf (van geldzorgen tot een bemoeizuchtige schoonmoeder) zullen voor veel jonge stellen ook nu nog herkenbaar zijn. Zoals ook wat Agnes voelt nog altijd voorkomt en nog altijd tot wanhoopsdaden leidt.