Dark River

Clio Barnard keert na The Arbor en het hartverscheurende The Selfish Giant terug naar Yorkshire voor een familiedrama waarin kindermishandeling opnieuw van generatie op generatie wordt doorgeven. Dark River past zo in haar kleine maar rijke oeuvre over uitbuiting en uitsluiting.

Vacht eraf, schaap kaal, volgende. Alice weet van aanpakken. Ze scheert aan de lopende band schapen waar er maar emplooi is, of dat nou Nieuw-Zeeland, Noorwegen of Yorkshire is. Haar familie heeft ze al jaren niet gezien. Totdat haar vader overlijdt en ze haar broer opzoekt. De heetgebakerde loner heeft al die jaren hun vader verzorgd en staat niet te juichen als zijn zus op het erf staat. Alice wil orde op zaken stellen en de pacht van de verwaarloosde boerderij opeisen. Maar dit blijkt ook de plek waar al te pijnlijke herinneringen komen bovendrijven.

Het leven op dit platteland is ruw, fysiek. In het met vocht verzadigde landschap zijn geen pittoreske plaatjes te vinden. Hier worden hazen gevild, schapen ruw ondergedompeld. De boerderij waar broer en zus om vechten, brokkelt langzaam af.

Clio Barnard hakt met haar nieuwe film Dark River in op onze romantische ideeën over huizen met rieten daken en donzige schapen. Ze laat het platteland zo realistisch mogelijk zien. Eén keer stijgt de film boven de werkelijkheid uit, als het spookachtig mooie nummer ‘An Acre of Land’ van PJ Harvey (zelf opgegroeid op een schapenboerderij) de aankomst van Alice bij de boerderij begeleidt. We komen er al snel achter dat Alice het slachtoffer is geweest van seksueel misbruik – net zoals het land waar ze zo van houdt, is ze uitgebuit.

De titel van de film is ontleend aan een regel in Ted Hughes’ gedicht ‘Full Moon and Little Frieda’ uit 1967: ‘A dark river of blood, many boulders, / Balancing unspilled milk’. Barnard baseerde zich ook op een uitspraak van dark ecology-filosoof Timothy Morton: “Natuur op een voetstuk plaatsen en het van verre bewonderen, doet voor het milieu wat het patriarchaat doet voor de vrouw. Het is een paradoxale daad van sadistische bewondering.” Alice is geen object om te gebruiken en te misbruiken, net zoals het land dat niet is.

Andermans stem
Ook haar vorige twee films maakte Barnard in Yorkshire, de streek waar ze zelf opgroeide. Haar veelgeprezen experimentele docudrama uit 2010 The Arbor, waarin het al te korte leven van toneelschrijver Andrea Dunbar werd verkend, filmde ze in Bradford. Haar tweede speelfilm, het hartverscheurende The Selfish Giant uit 2013, werd op dezelfde locatie opgenomen en volgt twee jonge schroothandelaren.

The Arbor reconstrueert het ruige leven van de gevierde Britse toneelschrijver Andrea Dunbar (Rita, Sue and Bob Too!, in 1986 verfilmd door Alan Clarke), een getalenteerde, alcoholverslaafde vrouw die al op 29-jarige leeftijd stierf. The Arbor is opgenomen in en rond Brafferton Arbor, een armoedige straat in Bradford, waar Dunbar woonde en werkte terwijl ze haar drie kinderen opvoedde. Barnard duikt in het geplaagde leven van de overleden schrijver via de getuigenis van haar oudste dochter Lorraine en andere familieleden. Een grote vondst is dat hun woorden via lipsynchronisatie lijken te worden uitgesproken door professionele acteurs, die dus letterlijk de stem van iemand anders vertolken. Barnard, ook beeldend kunstenaar, gebruikte die techniek in 1998 al voor haar korte film Random Acts of Intimacy.

Lorraine, een voormalige heroïneverslaafde die de gevangenis inging voor doodslag, vertelt haar eigen pijnlijke verhaal van verwaarlozing en racisme – ze is half-Pakistaans. “Heb ik haar vergeven? Ik kon haar niet vertellen hoe ik me voelde toen ik opgroeide.”

Manipulatie
The Arbor balanceert tussen kunstgrepen en realisme. Barnard brengt theater naar de cinema en onthult zo hoe geconstrueerd de gedramatiseerde werkelijkheid is die we op onze schermen bekijken. Haar documentaire theater maakt je bewust van de illusie en de kunstmatigheid van beeld. Zelf zegt ze daarover: “Wanneer we naar een film kijken, worden we gemanipuleerd en tegelijkertijd aangemoedigd om dat te vergeten. Ik wil mensen eraan herinneren dat we worden gemanipuleerd, vooral als het een waargebeurd verhaal is – en een moeilijk verhaal.”

The Arbor bevindt zich ergens tussen herinnering en verbeelding. Het opent met een scène waarin Lorraine en haar jongere zus Lisa terugdenken aan een brand in hun ouderlijk huis. Ze herinneren het zich heel anders. Lisa heeft ook een heel andere kijk op hun moeder Andrea. Is Lorraine een onbetrouwbare verteller? Maar het gaat niet om wat er wel of niet is gebeurd. Wat belangrijk is, is wat er zich in hun geheugen afspeelt en wat dat voor hen betekende.

Zelfzuchtige reus
Barnards tweede, veelgeprezen film The Selfish Giant is een realistische variant op het gelijknamige korte jeugdverhaal van Oscar Wilde. Barnard baseerde hoofdpersoon Arbor op een jongen genaamd Matty die ze ontmoette toen ze The Arbor maakte. Barnard noemde The Selfish Giant een “realistische fabel” over twee beste vrienden: de hyperactieve, brutale Arbor en de introverte Swifty. De tienerjongens zijn allebei buitenbeentjes die opgroeien in een achterstandswijk van Bradford. Nadat de twee vrienden van school zijn getrapt, besluiten ze geld te gaan verdienen voor de onbetrouwbare schroothandelaar Kitten, de zelfzuchtige reus uit de titel, met fatale gevolgen.

In al haar films laat Barnard zien wat er verloren gaat als je kinderen liefdeloos uitsluit. Ouders schelden hun kinderen uit, die op hun beurt niets anders kennen dan strijd. “Doe je schoenen uit!”, roept Arbor brutaal tegen een politieagent als die hun huis wil binnenkomen. Arbor wil de macht, omdat hij anders bang is vermorzeld te worden. Barnard toont de keten van ellende die van generatie op generatie wordt doorgeven. Zonder enige vorm van sadistische bewondering.