BULLY

Larry Clark is terug op het Filmfestival Rotterdam met een onthutsende film over een waargebeurde moord van een groepje late pubers op een pestkop. Glamourporno of moralistisch schandaalsucces? Ook deze film zal de meningen verdelen. "Ik erotiseer niets. Ik hoop alleen maar dat mensen gaan nadenken over wat ze doen."

Larry Clark is een moralist. Dat zegt de regisseur over zichzelf in het ‘director’s statement’ bij zijn derde film, het op ware gebeurtenissen gebaseerde Bully. En hij voegt eraan toe dat mensen om die uitspraak moeten lachen. Bully beleefde zijn première in de hoofdcompetitie van het Filmfestival Venetië, en is in tegenstelling tot Clarks eerdere films Kids (naar een scenario van Harminy Korine) en Another day in paradise nog niet aangekocht voor distributie in Nederland, maar zal wel te zien zijn tijdens het Filmfestival Rotterdam.
In Venetië riep de film heftige reacties op, vergelijkbaar met de morele weerzin die velen tegen Kids voelden. Boegeroep en applaus volgden op de eerste vertoning. Een afgebroken persconferentie en het in gebruikelijke Clark-glamour gefilmde leven van een groepje jeugdige moordenaars droegen bij aan het schandaalsucces. Dat is opmerkelijk, want op een bepaalde manier is Bully juist de moralistische tegenhanger van Kids. In Bully worden de afwezige ouders ter verantwoording geroepen en de schuldigen gestraft. Al kan Clark het niet nalaten zijn camera nadrukkelijk vaak op het kruis van enkele van zijn jeugdige hoofdrolspelers gericht te houden.

Onzichtbaar bloed
Zijn het de computerspelletjes? De drugs? De ouders? Of kan immoraliteit ook gewoon in de mooie, jonge kinderen huizen die Larry Clark in zijn derde film Bully naar het leven tekent? Hij volgt een groepje ex-middelbareschoolkinderen, sommigen zijn dropouts, anderen hebben de mogelijkheden om verder te studeren en iets van hun leven te maken, tijdens de eeuwigdurende zomer in Zuid-Florida van 1993. Marty (Brad Renfro) en Bobby (Nick Stahl) zijn al hun hele leven vrienden. Bobby is de baas en Marty is zijn slaaf. Als Bobby in de buurt is doet hij alles wat die hem zegt. Oudere homoseksuelen opgeilen door de telefoon of op het podium van een nachtclub. De drank en de benzine betalen. Meisjes slaan. En dat allemaal omdat ze al een heel leven vrienden zijn en door een wrede band gebonden.
"Ik denk dat Marty in Bobby zijn donkere kant zag en daar niet los van kon komen, net als een vrouw die haar gewelddadige echtgenoot niet kan verlaten. Het was een rare wederzijdse afhankelijkheid", probeert Larry Clark de verhouding tussen zijn beide hoofdpersonen te verklaren. Bully is gebaseerd op een scenario van Zachary Long en Jim Schutze, die daarvoor zijn boek Bully: A true story of high school revenge bewerkte. Daarin beschrijft hij hoe in de zomer van 1993 een groepje tieners ertoe kwam om een (ex-)vriend van hen te vermoorden. Iets waartoe ze individueel nooit in staat zouden zijn geweest, maar waar ze als groep niet in slaagden om te stoppen. Een onomkeerbaar proces, een offer, een noodlotsdrama met mythische proporties. Dat wordt nog beklemtoond doordat Clark subtiele en minder subtiele verwijzingen naar Shakespeares Macbeth aanbracht in de dramaturgische opbouw van zijn film, zoals een meisje dat het onzichtbare bloed wil wegwassen.
Als Marty Lisa ontmoet (Rachel Miner), lijkt het tij te keren. Hij begint zich van Bobby los te maken. Als blijkt hoe pijnlijk dat is, komt Lisa met een drastische oplossing: Bobby Kent moet dood. Waarom? Omdat het moet? Omdat een drastische daad het enige is wat hun apathie kan keren? Hun tragiek ligt erin dat zij niet gewoon zélf een einde aan de situatie kunnen maken. Door hun eigen lot in hun hand te nemen bijvoorbeeld.
Een dag na de rumoerig verlopen persconferentie en de haastig belegde lunchbijeenkomst in Hotel Excelsior, legt Larry Clark aan een handvol journalisten uit wat hem zo fascineerde aan die gedoemde vriendschap.
"Voor het boek waarop Bully is gebaseerd zijn de gebeurtenissen uitgebreid gedocumenteerd, onder meer door extensieve interviews met de betrokken kinderen. Dat is door Jim Schutze en Zachary Long tot scenario bewerkt, maar het boek is tijdens het draaien een actieve rol blijven spelen op de set. Ik werd vooral aangetrokken door het feit dat de helft van de kinderen die medeplichtig was aan de moord op Bobby Kent, hem niet eens kende. Het was echt een uit de hand gelopen groepsproces. Alleen hadden ze het niet kunnen doen. Dus wat mij interesseerde was de vraag wie deze mensen waren, hoe ze samen kwamen en hoe ze samen tot de overtuiging kwamen dat Bobby Kent moest worden vermoord."

Nonchalant
Larry Clark omschrijft Bully als een "echt Amerikaans verhaal". De film laat volgens hem een typisch Amerikaanse tienerwereld zien, waarin jongeren tamelijk geïsoleerd van hun ouders hun tijd doorbrengen met naar muziek luisteren, televisie kijken ("het liefst tegelijkertijd"), rondrijden in hun auto’s en dope roken. "De eerste vraag die men stelt als kinderen ontsporen is: ‘Waar waren de ouders?’ Nou, in dit geval waren de ouders er gewoon. Het waren, met enkele uitzonderingen, gewone middle-class-gezinnen. De kinderen namen hun ouders zelfs tot op zekere hoogte in vertrouwen over hun problemen, ze aten samen en de kinderen brachten hun meeste tijd gewoon thuis door, in de tuin of in hun kamers."
Clark denkt dat de ouders voor zichzelf ontkenden dat hun kinderen nonchalante seks konden hebben, drugs gebruikten, elkaar mishandelden en tot een moord konden komen. "De Amerikaanse cultuur is zo enorm veranderd sinds ik jong was in de jaren vijftig. Die veranderingen probeer ik in mijn films te vangen en te onderzoeken, zonder oppervlakkig te zijn. Seks was voor alle jonge generaties tot nu toe ‘a big deal’, maar nu niet meer. Er is tegenwoordig in de Verenigde Staten zoveel overvloed dat ouders in principe de luxe hebben om zich zorgen te maken over het welbevinden van hun kinderen. In andere landen hebben ze daar niet eens tijd voor, want er moet worden gezorgd voor eten en veiligheid. Maar dat is in Amerika in principe, zeker in de witte middenklasse, voorhanden. Maar wat doen die ouders? Ze gaan de confrontatie uit de weg en bedekken alles onder een mantel van onverschillige tolerantie."

Voyeurisme
Als het moralisme van Clark ergens toe leidt, is het wel dat de ouders op het matje worden geroepen. Hij vertelt zelfs dat zijn volgende film voor het grootste gedeelte over ouders zal gaan. In de slotbeelden van Bully laat hij op indringende wijze, ondersteund door een uiterst effectieve remix van een Fat Boy Slim-track, de gezichten van deze ’toeschouwers’ zien. Er is zelfs een rolletje voor de regisseur zelf weggelegd, als vader van een van de moordenaars, de zogenaamde professionele ‘hitman’ (Leo Fitzpatrick uit Kids) die de kinderen inhuren. Hiermee lijkt Clark ook het aan hem verweten voyeurisme in zijn eerste film Kids te willen goedmaken.
Dat zal niet voor iedereen even overtuigend zijn gedaan. Ook hier zullen de toeschouwers wel weer verdeeld zijn over het antwoord op de vraag in hoeverre medium en boodschap elkaar in de weg zitten. Clark maakt het de toeschouwer ook niet makkelijk door zijn uit de hand gedraaide shots vooral te vullen met halfnaakte kinderen tussen wie allerlei seksuele spanningen bestaan die hij zelf misschien als ‘no big deal’ ervaart, maar waarvan het maar helemaal de vraag is hoe dat voor de kinderen is (en dan met name de kinderen op wie de film is gebaseerd). Was Bobby Kent verliefd op Marty? Kon hij zijn homoseksuele gevoelens niet uiten uit angst voor het militaristische regime van zijn vader? En waarom laat de adolescente Marty zich dat allemaal welgevallen? Is hij zo geïndoctrineerd? Maar waarom herkennen zijn ouders zijn onhandige roep om hulp niet als hij er keer op keer om vraagt om te gaan verhuizen?
Clark zegt niet per se de ouders te hebben willen aanklagen in zijn film. "Het moralisme van Bully schuilt erin dat je ziet dat alles wat je doet gevolgen heeft. Alle daden hebben consequenties, dat realiseren de meeste mensen zich niet. Daarom volg ik de kinderen tot in de rechtszaal en eindig ik met de enorme gevangenisstraffen die ze hebben gekregen. Want ze hadden beter kunnen weten. Het was natuurlijk ongelooflijk stom wat ze hebben gedaan. En het is nog stommer dat de echte Lisa en Ali, die ik laatst in een televisie-interview zag, volkomen ontkennen wat ze hebben gedaan."
"Er zijn geen instant oplossingen. Ik laat het zien zoals het is. Zo realistisch mogelijk. Als mensen mij verwijten dat dat glamourous of sexy is, dan zegt dat meer over die mensen dan over mijn film. Natuurlijk weet ik na 40 jaar als fotograaf te hebben gewerkt hoe je een beeld effectief kunt laten zijn. Maar ik erotiseer niets. Ik hoop alleen maar dat mensen gaan nadenken over wat ze doen. Over wat het voor kinderen betekent om op te groeien met muziek waarin mannen zingen dat ze de kut van vrouwen gaan opensnijden."

Dana Linssen