Blonde

Norma Jeane Mortenson daalt af in de hel van Marilyn Monroe in deze nachtmerrieachtige biografiefilm van Andrew Dominik. Blonde is intens en weerzinwekkend, verschrikkelijk en fascinerend, plat en gelaagd. Een indrukwekkendere weergave van Marilyn Monroe’s lijdensweg zal je niet vinden, maar helaas is de film ook nooit meer dan dat.

Op mijn puberkamer in het huis van mijn vader hing een ingelijste zwart-wit naaktfoto van Marilyn Monroe. Die was decennia eerder door mijn vader op de kop getikt en later doorgegeven aan mij. Minstens drie mensen waren dus eigenaar van die afdruk, en talloze anderen over de hele wereld lieten kopieën van diezelfde foto door hun handen gaan. Is dat de nalatenschap van Marilyn Monroe? Een erfstuk, een verzamelplaatje of een ruilobject dat van generatie op generatie wordt doorgegeven?

In Andrew Dominiks Blonde stuit deze fetisjering van dit Amerikaanse icoon op de lugubere realiteit achter de schermen. Hoe die afgedrukte beeldtenis van Marilyn Monroe van hand tot hand ging, verbleekt bij wat er met de daadwerkelijke mens gebeurde, benadrukt deze nietsontziende film, gebaseerd op de “biografische fictie” uit de gelijknamige roman van Joyce Carol Oates. Monroe, met uiterste toewijding gespeeld door Ana de Armas, wordt uitgewisseld, uitgebuit en afgevoerd door allerlei mannen, van de studiobaas en haar echtgenoten tot acterende collega’s in het filmvak. Zelfs de Amerikaanse president neemt de regie over haar lichaam en gooit in een even gelaagde als gruwelijke verkrachtingsscène het puriteinse imago van de Verenigde Staten voorgoed uit het raam.

Gedurende bijna drie uur ben je getuige van de niet aflatende exploitatie van Norma Jeane Mortenson, de vrouw die wordt gevormd tot het monster Marilyn. Ze is hét slachtoffer van de twintigste eeuw: het icoon van de Amerikaanse superioriteit die er als een heilige voor moest lijden. Er is geen ontsnapping aan die lijdensweg, alleen maar meer lagen van ellende waar de film je doorheen wil slepen. In die zin is Blonde te zien als het moderne antwoord op Carl Theodor Dreyers La passion de Jeanne d’Arc (1929), maar dan zonder de feministische catharsis. Richard Brody van The New Yorker vergelijkt Dominiks film juist met Mel Gibsons The Passion of the Christ (2004): hij ziet beiden als eentonige lijdenswegen die vooral een pervers sadisme van de regisseurs etaleert als die hun hoofdpersonages onderwerpen aan de meest gruwelijke gebeurtenissen.

Inderdaad, Blonde is vaak gruwelijk, afschuwelijk, weerzinwekkend, pijnlijk, beklemmend, vervreemdend en zenuwslopend. Er zitten scènes tussen die onzalig veel stress opwekken. Stress die je vervolgens nergens kwijt kan, omdat de meedogenloze film maar door blijft beuken. Al op het filmfestival van Venetië, waar de film in de hoofdcompetitie draaide, kon Blonde daarom op veel kritiek rekenen. De film doet de trauma’s en horror uit het leven van Norma Jeane Mortenson dunnetjes over en zet er feitelijk niets tegenover. Is dit het lot van Marilyn Monroe, kan je je dan afvragen, dat haar lijdensweg zelfs veertig jaar na haar overlijden opnieuw wordt opgevoerd en uitgebuit voor ons spektakel?

Het is een terechte kritiek, en eentje waar de film zelf geen weerwoord tegen heeft. Joyce Carol Oates benadrukte onlangs nog dat het echte leven van Mortenson veel pijnlijker was dan wat we in de film zien, maar dat is eigenlijk niet waar de kritieken om draaien. Het gaat er niet om wat er in deze film met Norma Jean/Marilyn Monroe gebeurt, maar hoe de film die gebeurtenissen behandelt. In Blonde wordt heel expliciet gekozen voor de subjectieve beleveniswereld van het hoofdpersonage, wat betekent dat we nooit ontsnappen uit het prisma van haar trauma. De begrafenismuziek van Nick Cave en Warren Ellis, de soms dromerige en dan weer nachtmerrieachtige beelden van Chayse Irvin, de caleidoscopische montage van Adam Robinson — alles staat in het teken van de afdaling van Norma Jean in haar persoonlijke hel als Marilyn Monroe.

De film vloeit en lust en cirkelt weliswaar om Ana de Armas heen, maar ontkomt niet aan die neerwaartse spiraal. Elke kans op ontsnapping daaraan (via haar talenten als artiest, liefdevolle karakter, stralende persoonlijkheid en onuitputtelijke arbeidsethos) worden haar ook weer afgenomen. Ze is als het monster van Frankenstein: gecreëerd door een ander, overgelaten aan haar lot en ontdaan van alle vrijheid en autonomie. Marilyn Monroe is in Blonde een tragisch figuur. Niets meer, niets minder. Zo zijn we praktisch gezien weer terug bij af – de film is de nieuwste schakel in een schijnbaar eindeloze reeks aan beelden die Monroe opnieuw bestraft, vernedert en uitbuit.

Bevrijdend is Blonde dus niet, maar als Freudiaans commentaar op het Amerikaanse id werkt de film wel. Het is een beetje lastig, maar misschien moet je Marilyn Monroe gewoon wegdenken als je naar deze film kijkt en stilstaan bij hoe deze lagen van onderdrukking onderdeel zijn geworden van onze moderne maatschappij. Dominik maakte eerder The Assassination of Jesse James by the Coward Robert Ford (2007) en Killing Them Softly (2012), veel subtielere deconstructies van geweld en masculiniteit in Amerika. Vanuit die context gezien is Blonde een film die gaat over het geweld dat mannen kunnen uitoefenen, zelfs over de rug van misschien wel de bekendste vrouw op aarde. Het is een film die de lijdensweg van de vrouw gebruikt om iets over mannen te zeggen en een film die het symbool van Marilyn Monroe gebruikt om iets over Amerika te zeggen. Precies dat maakt deze film goed én fout, eerlijk én vals, gelaagd én plat. Uit die contradicties is er geen ontsnappen, zoals Norma Jean ook nooit aan Marilyn ontkomt.

Blonde is vanaf 28 september te zien op Netflix.