Atmen

Het verhaal van een jonge delinquent groeit in dit indrukwekkende regiedebuut uit tot een groter verhaal over schuld en boete, en over de aanvaarding van het leven in al zijn naakte en wrede grilligheid.

Het hoeft niet ingewikkeld te zijn. Ogenschijnlijk bestaat de Oostenrijkse film Atmen simpelweg uit een reeks droge observaties van de 19-jarige Roman Kogler die zijn straf uitzit in een jeugdgevangenis. Als voorbereiding op zijn mogelijk vervroegde vrijlating kiest hij voor een baantje in het mortuarium van Wenen. Zijn begeleider is er tegen. Waarom de jongen dit juist wil zegt hij niet. Hij lijkt zich zelfs ongemakkelijk te voelen bij de aanwezigheid van de doden en het onverschillige gedrag van het mortuariumpersoneel. Tot de aanblik van het naakte, ruw dichtgenaaide lijk van een vrouw zijn apathie doorbreekt. Ze heeft zijn achternaam. Het blijkt niet, zoals hij even vreest, zijn moeder te zijn, maar het maakt wel dat hij plots besluit op zoek te gaan naar de vrouw die hem vlak na zijn geboorte vrijwillig afstond aan de jeugdzorg.
Geleidelijk wordt dan ook duidelijk hoe zorgvuldig Karl Markovics, bekend als acteur uit onder andere Die Fälscher en Süskind, dit regiedebuut heeft opgebouwd. De onopgesmukte stijl doet aanvankelijk denken aan een docudrama, maar de aandacht voor alledaagse handelingen en steeds terugkerende routines en de neiging tot strakke composities verraden andere bedoelingen. Het ‘ademen’ uit de titel blijkt een onopvallend maar steeds terugkerend motief te zijn — van de blaastest in de gevangenis tot de ademnood onder water in het zwembad. De trein die Roman naar zijn werk brengt houdt telkens stil bij een brutaal-ironisch billboard van een vakantieparadijs. Elders merkt iemand terloops op dat Roman op zijn gang door weeshuis en gevangenis eigenlijk nog nooit vrij is geweest. Intussen spreekt de soms licht verbijsterde blik van de voornamelijk zwijgende Thomas Schubert (Roman) boekdelen.
Zo sluipt in Atmen — sinds de première vorig jaar in Cannes uitgegroeid tot een echte festivalfavoriet — langzaamaan een veel groter verhaal naderbij. Niet alleen over wat er met Roman zelf is gebeurd, zoals door zijn moeder met tegenzin onthuld, of dat van de doodslag waardoor hij in de gevangenis kwam. Dat zijn de onomkeerbare feiten. Iemand is dood. Romans adem heeft ook stilgestaan, maar hij heeft die weer teruggekregen. Nu moet er nog iets dergelijks gebeuren met zijn leven zelf. Daarmee verandert Atmen van de geschiedenis van een jonge delinquent in een veel universeler verhaal over schuld en boete, en over de aanvaarding van het leven in al zijn naakte en wrede grilligheid. Zonder uitleg of traditionele ontknoping tekent Markovics dat toch heel precies voor ons uit.

Leo Bankersen