Telefilm 2017: Thomas Korthals Altes over Het bestand

'Een stickertje op je laptopcamera is geen paranoia'

Het bestand

Deze weken verschijnt iedere woensdag een nieuwe Nederlandse film op televisie. Deze keer vertelt regisseur Thomas Korthals Altes over zijn Arnon Grunberg-verfilming Het bestand waarvoor hij in de wereld van hackers en cyber-security dook. “Vroeger waren computernerds nog gewoon nerds, nu worden ze langzaamaan de machtigste mensen op aarde.”

Handig met een computer en gezegend met een gevoel voor onrecht: hackers. In films maken ze al jaren het leven van op machtsbeluste bankiers en politici zuur. Zo ook in de spannende heistmovie Het bestand, die regisseur Thomas Korthals Altes (Lieve Celine, 2/11 Het spel van de wolf) naar aanleiding van Arnon Grunbergs gelijknamige cybernovelle maakte.

De inzet is de verduistering van digitale informatie nadat de ietwat wereldvreemde Lilian (Stefanie van Leersum) bij een mislukte hackactie digitale sporen heeft achtergelaten. Om die te wissen gaat ze undercover bij het cyberbeveiligingsbedrijf BCL, waar ze echter al snel het gevoel krijgt een pion te zijn in een groter spel. Wie houdt wie nou eigenlijk voor de gek?

Had je iets met die online-wereld van cyberbeveiliging en hackers voordat je aan Het bestand begon? “Ik beschouw mezelf wel als een techneut, dus ja, daar kon ik best mee uit de voeten. Ik vond alleen niet dat het hacken op zich genoeg was voor een verhaal. Gelukkig zit Grunbergs novelle barstensvol ideeën en interessante thema’s, waardoor scenarist Judith Goudsmit en ik besloten ons vooral op het coming of age-element ervan te richten. Dat vind ik ook een van de interessantste lijnen in het verhaal: hoe een sociaal gemankeerd meisje haar angsten en paranoia middels d’r hackactiviteiten onder ogen komt. Met die insteek heeft Judith het scenario geschreven.”

Thomas Korthals Altes

Toch is het wel een onderwerp dat heel scherp op de tijdsgeest zit. Je hoeft de televisie maar aan te zetten en het gaat over cyber wars of de vermeende Russische invloed op de Amerikaanse verkiezingen. “Op dat wereldtoneel komt Lilian inderdaad terecht, en dan blijkt die romantiek van het hacktivisme veel minder vrijblijvend dan ze in eerste instantie dacht. Ja, af en toe wat digitale grappen uithalen is leuk, maar wanneer gaat dat activisme over in terrorisme? Wanneer gooien virtuele daden de echte wereld over hoop? Dat zijn volgens mij hele relevante thema’s voor nu. Kijk ook maar naar zoiets als cyberpesten, dat mensen niet door hebben dat het relevantie heeft voor de werkelijkheid. Die scheidslijn tussen echt en virtueel is allang niet meer zo strikt.”

Heb je ook research naar de hackerswereld gedaan? Arnon Grunberg baseerde zijn novelle bijvoorbeeld op bestaande actiegroepen en beveiligingsbedrijven. “Ik wilde wel dat insiders de door ons gecreëerde wereld zouden herkennen. Om die reden hebben we ook met verschillende hackers gesproken. En wat bleek: bijna al de clichés die je normaal in films ziet zijn waar. Het zijn veelal jongens, met een onverzorgd uiterlijk en donkere kleding. Die zitten dan de hele dag met veel chips en cola naar een beeldscherm te staren met het idee ergens binnen te dringen. Judith is ook nog bij de grootste cyberbeveiliger van Nederland gaan kijken, Fox-IT. Daar heb je dan zalen vol techneuten die de hele dag het net af speuren, opzoek naar aanvallen. Wanneer zo’n attack is geconstateerd, gaan ze naar de war room om die tegen te gaan. Zo’n kamer hebben we ons beveiligingsbedrijf ook gegeven.”

Zijn we eigenlijk wel veilig online? “Laat ik het zo zeggen: een stickertje op je laptopcamera is geen paranoia. In Oliver Stones Snowden zit een scene waarin de Amerikaanse inlichtingendiensten met hulp van sociale engineerings-apps persoonsgegevens uit Facebook halen. Die software bestaat echt en die kunnen jij en ik gewoon downloaden. Zo toegankelijk is het al. Daarbij verschijnen er ook steeds meer spelers op het cybertoneel: hacktivisten, criminelen, overheden – daardoor wordt het steeds onoverzichtelijker én ook steeds makkelijker dingen ongezien te doen. Het feit dat verkiezingen gehackt worden en dat de stemcomputers al dan niet veilig zijn, zegt wat mij betreft al genoeg. Daarin zit natuurlijk ook wel weer een soort romantiek. Vroeger waren computernerds gewoon nog nerds, nu worden ze langzaamaan de machtigste mensen op aarde.”

Los van de thematiek, was het hacken voor jou als filmmaker een dankbaar onderwerp. Hoe maak je een hack visueel interessant? “Dat is inderdaad lastig, want computers zijn nou eenmaal niet zo sexy. In feite is een hacker gewoon iemand die achter z’n computer te typen zit. We moesten dus op zoek naar oplossingen om die filmisch interessant waren. Zo hebben we overwogen om de chats door avatars te vervangen of van de hack-sessies een soort second life-achtige animaties te maken. Ook hebben we een hoop films bekeken waarin hacken met allemaal animaties wordt verbeeld – nou daar lachten die hack-jongens zich helemaal suf om, vonden ze zo kinderachtig allemaal. Toen dacht ik uiteindelijk: we doen het gewoon helemaal levensgetrouw – dan maar alleen typende mensen. En daarbij: hacken is ook gewoon een soort digitale bankoverval. Het inbreken is niet moeilijk, maar het ongezien wegkomen wel – de spanning van het verhaal ligt daar.”

Ik was trouwens ook verbaasd dat je cameraman David Claessen voor de film gestrikt hebt. Hij heeft al in geen dertig jaar een film in Nederland gedraaid, sinds hij naar Amerika is vertrokken. “Dat klopt. Hij is een ex-Nederlander, die zijn hele professionele carrière in Amerika heeft doorgebracht. Echt een rock & roll-figuur. Hij was ooit bijvoorbeeld met Whoopi Goldberg getrouwd en heeft als cameraman aan van alles gewerkt – van de kunstfilms van Julie Dash tot videoclips van Britney Spears en Jay-Z. Hoe hij bij onze film terecht kwam? Een suggestie van zijn agent. Normaal gesproken werk ik met een aantal vaste mensen, maar die bleken allemaal niet te kunnen. Toen heb ik wat lijntjes uitgegooid. Ineens hing Davids agent aan de lijn, of ik nog iemand zocht. Ik dacht eerst nog: wil hij wel voor een telefilmpje naar Nederland komen? Maar dat was geen probleem. Het leek hem wel leuk om weer eens in Nederland te draaien, en Grunberg is in feite ook een soort Amerikaan, aangezien hij vrijwel het meeste van zijn tijd in New York doorbrengt. Dat paste dus wel.”

Was er een verschil in hoe hij te werk ging? Kon hij aarden in de Nederlandse crew? “Het is grappig om te merken dat je inderdaad meteen in een verontschuldigende rol schiet. Zo van: hier in Nederland zijn de middelen veel beperkter dus verwacht niet te veel. In Amerika is er echt een strakke hiërarchie en is de crew vele malen groter. Voor een DOP wordt daar alles geregeld en dan kom je ineens in een situatie waarin je bij wijze van spreken gewoon je eigen spullen moet meezeulen. Dat was even wennen, maar we zijn uiteindelijk alle twee heel tevreden over het resultaat.”

Heeft Arnon Grunberg de film eigenlijk al gezien? “Ja. Om te kijken of zijn naam nog wel op de aftiteling mocht, haha. Gelukkig vond hij hem te gek. Volgens Judith, die hem goed kent, was hij vooral te spreken over de hack waar de plot om draait. De details ervan hebben we ontleend aan een Noord-Koreaanse hack vorig jaar, waardoor bij een Indiaanse bank miljoenen zijn weggesluisd. Een heel boeiend, maar ook verontrustend verhaal. Daar schijnt Arnon nu helemaal geobsedeerd door te zijn.”