Rian Johnson over Wake Up Dead Man: A Knives Out Mystery

Met zijn Knives Out-films heeft Rian Johnson het genre van de whodunit uit de mottenballen gehaald – en niemand is daar blijer om dan hijzelf. “De kijker moet aan zijn geloof gaan twijfelen.”

Op het filmfestival van Londen vertelde de Amerikaanse regisseur Rian Johnson hoe frustrerend hij het altijd vond dat al zijn favoriete detectives zich afspeelden in Engeland. “De locaties in die klassiekers waren eigenlijk altijd een soort geïdealiseerde versie van Engeland, maar ik zat te springen om zo’n verhaal te verplaatsen naar mijn eigen land. En het moest zich afspelen in het hier en nu, want ik wilde het genre gebruiken om iets te zeggen over de huidige tijd.”

De opbouw van een moordmysterie leent zich daar bij uitstek voor, aldus Johnson. “Omdat het een duidelijke machtsstructuur laat zien. Agatha Christie gebruikte het al als een soort microkosmos van onze maatschappij. Zij kwam destijds met personages die politiek beladen waren: een vrouw die rookt of een militair die net terug is van het front.”

Lange tijd werd de whodunit gezien als een wat oubollig genre, maar met Knives Out (2019) bewees Johnson het tegendeel. Ondersteund door een sterrencast scoorde hij een kaskraker waar niemand omheen kon, te vergelijken met hoe Kevin Costners Dances with Wolves (1990) bewees dat de western nog springlevend was. Of hoe Ridley Scotts Gladiator (2000) nieuw leven gaf aan het ‘zwaarden en sandalen’-genre.

Met als verschil dat Johnsons succes niet in de bioscoop, maar vooral online navolging kreeg. Zo’n beetje elke streamingdienst heeft inmiddels een eigen whodunit-serie (Johnson zelf maakte Poker Face voor Peacock) en Knives Out werd opgepikt door Netflix, dat Johnson een zak geld gaf voor twee vervolgfilms.

Agatha Christie
Na Glass Onion (2022) zijn we met Wake Up Dead Man nu toe aan het derde moordmysterie rond detective Benoit Blanc (Daniel Craig). Het verhaal begint deze keer anders, maar volgens Johnson waren juist de twee voorgangers de afwijkingen. “Deze film heeft de meer traditionele vertelstructuur die we kennen uit de boeken van Agatha Christie. Daar worden meestal eerst de verdachten en het slachtoffer geïntroduceerd en komt pas later de detective erbij. De vorige Knives Out-films weken daarvan af, nu doen we het old school.”

Zo krijgen we eerst te zien hoe de jonge priester Jud (Josh O’Connor) vol goede moed naar zijn nieuwe parochie gaat, een krimpende gemeenschap die onder de duim wordt gehouden door de hel en verdoemenis prekende Wicks (Josh Brolin). Voordat ook maar iets moorddadigs gebeurt, krijgen we een hele voorgeschiedenis waarin Jud probeert zijn plek te vinden. Via hem leren we de verschillende kerkgangers kennen, vertolkt door een cast die bijna té sterk bezet is – acteurs als Andrew Scott en Jeremy Renner hebben dermate weinig schermtijd dat het bijna kapitaalvernietiging is. Aan de andere kant heb je in een ensemblewerk dit soort zwaargewichten nodig om te zorgen dat hun personages de kijker bijblijven – zeker als ze allemaal moordverdachte worden.

De eerste dode valt pas halverwege de film. Of toch niet? De religieuze situering van Wake Up Dead Man is niet voor niets gekozen, want er lijkt sprake te zijn van een wederopstanding. Johnson legt uit hoe hij aan die hemelse inspiratie kwam. “Zaken als geloof en zonde gaan goed samen met een moordzaak, en religie is ook een vruchtbare bodem voor een mysterie. Ik wilde een onmogelijke misdaad beschrijven, zodat je als kijker aan je eigen geloof gaat twijfelen. Ik ben niet gelovig, maar wel religieus opgevoed en het was leuk om uit die achtergrondkennis te putten.”

Edgar Allan Poe
Naast de afwijkende vertelstructuur, is zijn derde Knives Out-film ook duisterder én grappiger dan zijn voorgangers. Het is de eerste keer dat Johnson jump scares gebruikt en ook dat is bewust gedaan. “Voor mij zijn jump scares een inherent onderdeel van een moordmysterie. Edgar Allan Poe’s Murders on the Rue Morgue is de basis van de whodunit en die heeft dat ook al, zij het in geschreven vorm. Een andere pijler was John Dixons werk, dat daarom in de film wordt genoemd. Hij schreef gothic verhalen over onmogelijke misdaden en ik probeerde eenzelfde toon aan te slaan.”

Als we opmerken dat de schrikmomenten in zijn film eerder grappig dan griezelig zijn, zegt Johnson: “Is dat niet altijd het geval? Daarmee geeft een griezelfilm het publiek de kans even te ontspannen en kunnen ze weer door. Voor mij zijn het gelach en gegil van het publiek twee kanten van dezelfde medaille.”

De humor wordt verder geleverd door Craig en O’Connor, die een mooi komisch duo vormen dat stuntelend steeds meer aanwijzingen ontdekt. Door de lange aanloop naar de misdaad komt de film langzaam op gang, maar eenmaal op tempo is het lekker meepuzzelen. Onderweg duiken tijdloze zaken als geldzucht op naast moderne fenomenen als vloggers, die beide fijntjes bekritiseerd worden.

Johnson toont zich wederom een waardige filmische tegenhanger van Christie met een sterk script dat hem best een Oscar-nominatie zou kunnen opleveren – zoals met zijn twee eerdere Knives Out-scenario’s. In Wake Up Dead Man weet hij zelfs de geoefende kijker op het verkeerde been te zetten en onderstreept daarmee de aloude les: geloof niet alles wat je ziet. Zelfs niet in een kerk.

Wake Up Dead Man draait vanaf 26 november 2025 in enkele bioscopen en is op 12 december 2025 streaming te zien.