IFFR 2025: Mike Leigh en Marianne Jean-Baptiste over Hard Truths

Na hun Gouden Palm-winnaar Secrets & Lies, speelt Marianne Jean-Baptiste in Hard Truths opnieuw een sterke rol onder regie van Mike Leigh. “Geen enkel algoritme had deze film kunnen maken.”

Tijdens het groepsgesprek via Zoom prijst Mike Leigh zich gelukkig dat hij al meer dan vijftig jaar zijn films in alle vrijheid kan maken. Dat is ergens ook wel nodig, want de Britse regisseur heeft een geheel eigen manier van werken.

Een acteur doet bij hem geen standaard auditie en krijgt geen kant-en-klaar scenario voorgeschoteld. Ze gaan gezamenlijk op zoek naar wie de personages zijn en hoe die zich verhouden tot de wereld om hen heen.

Marianne Jean-Baptiste was deze werkwijze al gewend, omdat ze eerder met Leigh heeft gewerkt voor het in Cannes bekroonde en voor vijf Oscars genomineerde Secrets & Lies (1996). In hun nieuwe samenwerking Hard Truths geeft zij gestalte aan Pansy. Dat is op het eerste oog een stuk chagrijn en op het tweede een ongelukkig hoopje mens.

Pansy heeft niets te zeggen tegen haar man of zoon, behalve kritiek, en spreekt slechts mondjesmaat met haar zus Chantelle, die met twee dochters een veel gezelliger huishouden vormt. Jean-Baptiste zit apart van Leigh in de Zoom, maar ze reageren regelmatig op elkaar en dat past helemaal bij de coöperatieve werkwijze van de regisseur: “Acteurs zijn mijn medemakers.”

Op welk punt wist je wat voor film Hard Truths zou worden? Mike Leigh: “We weten nooit wat voor film we gaan maken tot we het doen. De twee hoofdrolspelers en ik spraken er al jaren over om weer een film samen te maken. Dat was niet één gesprek, maar vele gesprekken. Er was niet één moment, het broeide langer. Ik ga altijd met de acteurs op ontdekkingsreis. We zijn samenwerkende kunstenaars, net zoals componisten en musici dat zijn. Acteurs zijn niet mijn uitvoerders, maar mijn medemakers.”
Marianne Jean-Baptiste: “Mike gebruikt geen traditioneel auditieproces, maar je weet dat hij alles gaat gebruiken dat jij in je hebt en dat is geweldig. Tijdens onze voorbereiding bedachten we samen wie mijn personage was. We spraken veel over waar Pansy bang voor is, of ze naar de tandarts zou gaan, en Mike beslist dan. Ik heb een heel schrift volgeschreven met lijsten, van kiwi tot kokosnoot, van wat Pansy fijn vindt en wat niet. Als je eenmaal het personage te pakken hebt, kun je het verder ontwikkelen. Dan weet je hoe ze een bank gaat kopen of een rij in de supermarkt ophoudt.”

Hoe introduceer je die manier van werken aan acteurs? ML: “O, dat gaat heel snel; binnen vijf minuten weten ze het. Ik hanteer een intensief auditieproces dus het komt nauwelijks voor dat iemand meedoet die niet past in mijn manier van werken. Het is belangrijk dat de acteurs niet zichzelf spelen, maar hun personages. Ik werk daarom graag met karakteracteurs, zodat er geen verwarring ontstaat. Dat betekent niet dat ze hun eigen gevoeligheden niet gebruiken, maar dat ze dat doen via hun personage.”
MJ-B: “Bij een Mike Leigh-film krijg je de kans een heel universum voor jouw personage op te bouwen. Te bedenken wie hun vrienden zijn, waar ze naar school gingen, alles! Uiteindelijk heb je hun wereld zo realistisch opgebouwd, dat je zelfs hun verdriet voelt. Net zoals ik kan praten over mijn vader, kan ik praten over Pansy’s overleden moeder Pearl. Terwijl geen enkele actrice die rol speelde! We hebben Pearl met elkaar tot leven gepraat en leerden haar zo goed kennen dat ik mee kon gaan in Pansy’s verdriet.”
ML: “De personages worden gecreëerd via het acteren, zoals het hoort. Ze ontstaan door de rollen te leven en in die rollen op elkaar te reageren. Er wordt niets voor de camera geïmproviseerd, dat gebeurt allemaal in de maanden voor de opnames. Zonder de crew gaan we er scène voor scène, locatie voor locatie, doorheen. Pas als we klaar zijn met het ene stukje, gaan we door naar het volgende. Tegen de tijd dat we op de set staan, spreken we allemaal dezelfde taal.”
MJ-B: “Het geeft je als acteur veel vrijheid als je de locaties kent. Daardoor weet ik wat er in Pansy’s koelkast staat en waar ze de schoonmaakspullen bewaart. Ik ben vrij om te doen wat ik wil, want ik weet de weg in dat huis. Daarnaast ging het om het opbouwen van Pansy’s denkproces, door na te gaan wat zij zou doen of zeggen. Het was een kwestie van de wereld door haar ogen zien en zoals haar reageren. Sommige dingen vind ik grappig, maar Pansy niet. Net zoals ik soms iets niet grappig vond, waar het publiek tijdens de film om moest lachen. Dat verraste me, maar misschien hadden ze gelijk.”
ML: “Mensen lachen niet alleen omdat iets grappig is, maar ook vanuit hun eigen pijn en identificatie. Het leven is nu eenmaal tragisch en komisch tegelijk. Al die gevoelens horen erbij en daar gaat deze film over. En er komt een moment dat het gelach stopt, dat de grap voorbij is. We wisten van tevoren al waar dat moment zat. Dit is geen film die in de montage werd gemaakt. Mijn films komen voor die tijd al tot stand. Wat we naar de montagekamer sturen, is wat we hebben gefilmd.”

Hoe was het om, na de historische drama’s Mr. Turner (2014) en Peterloo (2018), terug te gaan naar een kleinschalig, eigentijds drama? ML: “Best hoor. Uiteindelijk gaan al mijn films, inclusief de zogenaamd historische drama’s, over mensen. Over naar mensen kijken, hopelijk met sympathie en realisme. Of het nu arbeiders of aristocraten zijn, mensen in Australië of Noord-Ierland. Ik maak films over onze wereld, of dat nu in de achttiende eeuw is of in 2024. Het gaat altijd over emoties en de condition humaine. Over wat ik eerder zei: dat het leven tragisch en komisch tegelijk is. Ik heb dus niet het gevoel dat ik terugga naar iets, maar dat ik verderga met mijn onderzoek. En toevallig speelt het zich deze keer in de huidige tijd af.”

Hoe zie jij de toekomst van de sociaal bewogen cinema?
ML: “Ik heb altijd films gemaakt in totale vrijheid. Niemand bemoeide zich ermee, niemand vertelde me wat ik moest doen. Er was geen inmenging in de inhoud van het scenario of in enig ander stadium. Maar wat mij enorm zorgen baart, is dat het steeds moeilijker wordt voor jonge filmmakers om in diezelfde vrijheid te werken. De vrijheid om dingen te verkennen en te ontdekken. Om films te maken zonder dat iemand zegt hoe ze dat moeten aanpakken. Ze krijgen continu opmerkingen over hun scenario, casting, montage, noem maar op. Anderen nemen de beslissingen en soms gaat dat op basis van informatie die is afgeleid uit algoritmes en dergelijken. Dat maakt het steeds moeilijker voor makers om films te maken in dezelfde vrijheid waarmee mensen schilderijen maken, muziek of beeldhouwkunst. Dat is wat mij steeds meer zorgen baart. Niet voor mezelf, want ik zit in het laatste deel van de reis. Maar het is echt een probleem, een ziekte van deze tijd. Geen enkel algoritme had een film als Hard Truths kunnen maken en dat moeten we zo houden.”

Hard Truths is te zien op IFFR 2025 en draait vanaf 6 maart 2025 in de bioscoop.