Joren Molter over NFF-slotfilm Zomervacht

Het Nederlands Film Festival sluit in 2023 af met Zomervacht. Joren Molters speelfilmdebuut gaat over de 13-jarige Brian, die tijdens een zomer voor zijn meervoudig beperkte broer moet zorgen en te stellen heeft met de emotionele problemen van zijn vader. Molter: “Het onvermogen te communiceren over emoties is óók een beperking.”

“Er zijn vier dingen die moordend zijn voor een film,” vertelt Joren Molter. “Filmen in één shot, werken met kinderen, werken met dieren en werken met beperkte mensen. Met Zomervacht heb ik het mezelf moeilijk gemaakt door al deze dingen te combineren in één film.”

Molters speelfilmdebuut gaat over de dertienjarige Brian. Hij woont met zijn vader en hun twee rottweilers op een verlaten caravanterrein, een wereld vol schroot en ruige mannen. Dan komt zijn meervoudig beperkte broer Lucien bij hen wonen.

Het maakproces van Zomervacht was slopend – Molter wijst naar de grijze haren die zijn film hem hebben opgeleverd. Om bij te komen is Molter in de weken voordat zijn film op het Nederlands Film Festival in première gaat op vakantie in Indonesië; we spreken elkaar online.

Zomervacht is gebaseerd op de gelijknamige roman van Jaap Robben. “Ik wilde eigenlijk geen boekverfilming maken. Je speelfilmdebuut zet de toon voor je carrière en ik wilde niet voor de rest van mijn leven geassocieerd worden met verfilmingen.” Molter werkte met scenarist Britt Snel aan twee andere ideeën: één over mensen met een beperking, één over een jongetje die huiselijk geweld meemaakt op een camping. Zijn producent schoof hem Zomervacht toe. “Toen ben ik het boek gaan lezen. Eerst tegen mijn zin – ik ben namelijk dyslectisch en hou helemaal niet van lezen. Maar het contrast tussen de intieme band van de twee broers en de ruige wereld waarin ze leven, ontroerde me. Het verhaal voegde de twee filmplannen waar we mee bezig waren samen.”

Authenticiteit
Om de sfeer van het boek te vangen, ontwikkelde Molter een nieuwe beeldverhouding: ergens tussen de standaardverhouding van 16:9 en het oude televisiekader van 4:3. Breedbeeld was niet beklemmend genoeg, volbeeld te cliché. De verhouding die hij samen met zijn cameraman Sam Du Pon koos – 1.55:1, om precies te zijn – is het standaardkader voor fotografie. “Het boek van Jaap was fotografisch geschreven. Daarom wilde ik de scènes in dit kader en zo veel mogelijk in één shot schieten. Daarnaast hou ik van het werk van Rineke Dijkstra – zij werkt met niet-professionele modellen. Die authenticiteit kan je zien.”

Molter werkt normaliter met niet-professionele acteurs. Voor Zomervacht koos hij ervoor om onder andere te werken met mensen met een beperking. Lucien wordt gespeeld door Joël in ’t Veld, een jongen met cerebrale parese. Molter vond hem online, via een artikel over het tv-programma Je zal het maar hebben. “Ik heb ook acteurs zonder beperking gezien voor de rol. Maar ze bleven controle houden. Dan stond er bijvoorbeeld in de scène dat Lucien een kopje te pakken moest krijgen. Dan trilden ze met hun hand…” – Molter doet het na – “…maar er was altijd een moment waarop de fysieke beperking even verdween zodat ze het kopje konden vastgrijpen…” – Molters hand stopt een fractie van een seconde met trillen wanneer hij het object raakt – “…en als ze het dan vast hadden, begonnen ze weer te trillen.” Molter wilde niet dat de aandacht van de kijker zou gaan naar het acteren van een beperking. “Ik had helemaal geen zin om bij het draaien op te letten of iemand wel beperkt genoeg speelt.”

Zijn keuze voor In ’t Veld had dus te maken met authenticiteit, maar inclusiviteit speelde ook een rol. “Mijn ouders zijn allebei maatschappelijk werker. Ik weet dat zo’n jongen zijn hele leven is verteld dat hij van alles niet kan. Dat wat hem normaal tegenhoudt, zijn spasmen, is voor mijn film juist een kracht.”

Toch moet je niet onderschatten hoe lastig het is om de set veilig en toegankelijk te maken, waarschuwt Molter. “We konden soms het licht pas opbouwen wanneer hij eenmaal in bed lag, omdat hij door zijn ongecontroleerde bewegingen anders van alles om zou stoten.”

De kunst van het weglaten
De keuze om scènes in één shot te filmen, maakte het proces nog lastiger. “Normaliter sprokkel je als filmmaker momenten. Als een deel van een scène minder goed is geacteerd, wat je vaak hebt met kinderen of met niet-professionele acteurs, dan kan je dat eruit snijden. In een scene uit één shot kan dat niet.” Daarom draaide Molter elke scène op vier verschillende manieren. Eén keer zoals de scène in het scenario stond, met shots van drie à vier minuten. Eén verkorte versie, met shots van anderhalve minuut, zodat hij met het ritme kon spelen in de montage. Dan draaide hij een versie met een andere reactie: als er in het scenario bijvoorbeeld stond dat iemand boos reageerde, draaide hij ook een droevige versie. En als laatste draaide hij de scène ook nog eens volledig zonder dialoog. Veel van die scènes belandden uiteindelijk in de film.

En dat terwijl het boek bijna volledig uit dialoog bestaat. Er worden dingen uitgelegd die Molter in de film bewust heeft weggelaten. Bijvoorbeeld dat vader schulden heeft bij de twee louche eigenaren van het verlaten caravanterrein. “Film is een ander medium, die uitleg heeft de kijker niet nodig”, legt Molter uit. Bovendien vertelt Molter het verhaal volledig vanuit het perspectief van Brian. “Als kind ben je helemaal niet met dat soort volwassen zaken bezig. En je kan aan alles voelen dat ze weinig geld hebben. Dat hoef je verder niet uit te leggen.”

Molter houdt dan ook van films waar met weinig middelen veel wordt verteld. Hij herinnert zich dat zijn vader hem als kind meenam naar een arthousebioscoop. “Ik wilde eigenlijk naar Harry Potter en de geheime kamer, maar mijn vader nam me mee naar Whisky, een Uruguayaanse film over een man met een sokkenfabriek. Dan komt zijn broer, die óók een sokkenfabriek heeft, plots op bezoek. Ze geven elkaar een welkomstcadeau. Sokken, natuurlijk. Maar op de sokken die zijn broer hem geeft, zit een stickertje. Dat ene stickertje verraadt dat zijn broer succesvoller is dan hij. Zijn fabriek kan immers iets extra’s, iets dat hij zelf niet kan. Dat wordt allemaal verteld met dat ene pietluttige stickertje.”

Molters film bevat geen stickertje, maar wel een stukje tape, dat Brian over zijn oorbel plakt wanneer hij op bezoek gaat bij zijn broer. Dat stukje tape is net zo veelzeggend over de relatie tussen de twee broers als het stickertje in Whisky. Met die ene handeling laat Molter namelijk zien dat Lucien vroeger gewelddadig was tegen Brian en zo verklaart hij waarom Brian aanvankelijk afstandelijk tegen zijn broer is.

Zomervacht bestaat bijna volledig uit scènes tussen Brian en Lucien. Voor Molter gaat de film ook over hun vader. Brians vader laat hem alleen op het terrein zonder andere leeftijdsgenootjes. Hij knuffelt hem alleen om anderen geld afhandig te maken. En als hij genegenheid toont, dan doet hij dat door Brian een stomp tegen zijn schouder te geven. Tijdens de zomer met zijn broer realiseert Brian zich dat hij bij zijn broer de genegenheid en liefde kan vinden die hij niet van zijn vader krijgt. “Vaders onvermogen om over emoties te communiceren, gepaard met zijn haantjesgedrag, is de grootste beperking in de film. Alleen zie je dat van buiten niet en hebben we er geen woorden voor.”

Zomervacht gaat op 26 september 2023 in première als slotfilm van het Nederlands Film Festival (in Utrecht en in dertig filmtheaters door heel het land) en is vanaf 19 oktober 2023 te zien in de bioscoop. Lees ook ons setbezoek en een achter-de-schermen-blik op het maken van de muziek voor de film.