Het nieuwe kijken #101

Straf de rijken

Illustratie: Joost Broeren-Huitenga/Midjourney AI

Ebele Wybenga over wat hem opvalt op het kruisvlak van cinema en beeldcultuur.

Op onze schermen tekent zich een vreemde variant van sociale ongelijkheid af. Hoeveel kijktijd besteedt de massa, sinds Occupy Wall Street ‘de 99 procent’ genoemd, aan de levens van de elite, ‘de 1 procent’? Het lijkt wel of ‘rijkdom’ na ‘misdaad’ het dominante thema is in de bioscoop en op streamingdiensten.

Vorig jaar bracht ik minstens een dikke Zuidas-werkweek door met het bekijken van series over de bovenklasse. Twee seizoenen van Industry (gemene bankiers), een seizoen Succession (gemene plutocraten), het laatste seizoen van The Crown (disfunctionele aristocraten) en The White Lotus (ontsporende vijfsterren-toeristen). Je ziet het ook bij boeken. Literaire pulp heeft niet zelden een landhuis op de cover.

In Vanity Fair schrijft Richard Lawson over het aantrekkelijke van Succession: dat de familievetes en zakenintriges met privéjets en superjachten als decor, voor ons als gewone kijkers een heerlijke bevestiging zijn. De mensen aan de top zijn eikels, zoals we al vermoeden! En gelukkig voelen ze zich meestal ellendig.

Verbazen, verlekkeren en benijden lijkt niet langer genoeg; leedvermaak is nu het doel. In een golf nieuwe films loopt het slecht af met de rijken. Ze worden belachelijk gemaakt en vaak dodelijk gestraft voor hun achteloosheid of arrogantie. De trend is ‘eat the rich’ gedoopt. The Economist, Vanity Fair, Vice en Esquire wijdden vergelijkbare stukken aan het verschijnsel. In The Menu betalen gasten van een Noma-achtig restaurant op een afgelegen eiland 1250 dollar per couvert. Voor hun snobisme betalen ze met hun leven. In Triangle of Sadness keren de verhoudingen tussen de rijke opvarenden en de crew na een schipbreuk dramatisch om. Glass Onion gaat om de bestraffing van een doorgedraaide tech-miljardair.

Een goede wraakfilm zit eenvoudig in elkaar. Eerst onverteerbaar leed, dan zoete wraak. Het gaat om het ene individu tegen het andere en is daardoor extreem invoelbaar. Maar in het subgenre straf-de-rijken wordt een hele klasse aangepakt. De morele leegte van de rijken wordt anekdotisch opgediend en daarna gaat het los. Zo krijg je personages die, net als zombies of nazi’s, ‘gewoonweg slecht’ zijn. Hun lot ligt vast. Het resultaat is kluchtig en voorspelbaar.

Een guilty pleasure, de romkom A Castle for Christmas met Brooke Shields, stak hier fris tegen af. Het verhaal is simpel: rijke Amerikaanse schrijver wint het hart van een verarmde Schotse hertog. Ze koopt zijn kasteel en krijgt de edelman erbij.

Geschreven door Ebele Wybenga