Dansplaining #5

Populaire cultuur oppervlakkig? Niet als je Dan Hassler-Forest erop loslaat. De Indiana Jones van de filmwetenschappen zoekt maandelijks naar verborgen betekenissen en geheime kamers van de filmgeschiedenis.

Elke generatie filmgekken heeft zijn eigen gateway drug: die ene film die bij een nieuwe groep jongvolwassenen de ogen opent voor de eindeloze mogelijkheden van de cinema. Toen ik in 2005 voor het eerst filmonderwijs begon te geven, bleek Eternal Sunshine of the Spotless Mind voor héél veel studenten die film te zijn. De eindeloze papers, discussies en scripties die eraan gewijd werden, toonden bovenal aan hoezeer het briljante script van schrijver Charlie Kaufman een standaard liefdesgeschiedenis binnenstebuiten wist te keren.

Ik vermoed dat de nieuwe Kaufman-film nu, ruim vijftien jaar later, opnieuw een generatie cinefielen zal inspireren, betoveren, frustreren en verbluffen. I’m Thinking of Ending Things lijkt net als Being John Malkovich, Synecdoche, New York en Anomalisa op het eerste gezicht vooral een mindfuck om u tegen te zeggen: wat begint als een zwartkomisch portret van een jonge vrouw met twijfels over haar nieuwe vriendje ontaardt al snel in een psychologische horrorfilm waarin niets is wat het lijkt. Kaufman lijkt er als filmmaker dan ook op gebrand de kijker uit te dagen zijn films meer dan eens te kijken. Gelukkig zit de hele wereld deze zomer toch thuis en werd de film uitgebracht op Netflix.

Maar dat is niet de enige reden waarom Kaufmans films zo onwaarschijnlijk goed lijken te passen bij de bizarre tijden waarin we leven. Of het nu gaat om de coronacrisis, klimaatsverandering of racisme, voor steeds meer mensen is 2020 vooral het jaar waarin ze op allerlei manieren werden gedwongen om met andere ogen naar zichzelf en elkaar te kijken. Dat proces kan zowel pijnlijk als vervreemdend zijn. We gaan vraagtekens zetten bij gewoontes en ideeën waarvan we ons voorheen maar half bewust waren. Als je niet oppast, kom je vanzelf uit op existentiële vragen: wie ben ik eigenlijk? Hoe ervaren andere mensen mij? Verander ik steeds of blijf ik dezelfde persoon?

Kaufman bijt zich in zijn films consequent vast in de meest wezenlijke twijfels die een mens kan hebben, maar benadert ze telkens op een andere manier. Zijn nieuwste film heeft dezelfde obsessies, verpakt in een vorm die tegelijkertijd vertrouwd en experimenteel aanvoelt. Zijn unieke talent vertaalt zich naar een oeuvre dat veel van kijkers vraagt, maar die aandacht ook gegarandeerd beloont – want voor Kaufman is complexiteit geen doel op zich. Wie zijn filmische labyrinten durft te bewandelen, vindt daar niet alleen existentiële twijfel en abstracte filosofische vraagstukken, maar bovenal een enorm medeleven, ontdaan van vals sentiment of clichés. In een tijd waarin we enorm met onszelf worden geconfronteerd, is Kaufman de filmmaker bij uitstek die dat onbehaaglijke gevoel weet te vangen: met scherpte, inzicht, humor en compassie. Ik verheug me nu al op de onvermijdelijke stapel scripties over I’m Thinking of Ending Things.