Dansplaining #49

David Lynch versus AI

David Lynch op een still uit Lynch/Oz. Foto: Jean-Christian Bourcart

Dan Hassler-Forest zoekt als de Indiana Jones van de filmwetenschappen naar verborgen betekenissen en geheime kamers van de filmgeschiedenis.

Een week na de dood van grootmeester David Lynch is de filmwereld nog steeds in rouw gedompeld. Het plotselinge overlijden van deze eigenzinnige kunstenaar maakte een stortvloed aan herinneringen los aan de momenten waarop zijn film- en televisiewerk ons heeft geïnspireerd, beangstigd of uitgedaagd op manieren die je nooit eerder had meegemaakt.

Overal worden nu dan ook spontaan screenings, heruitgaven, lezingen en evenementen georganiseerd rondom zijn werk. Ook in Nederland kunnen zijn films opnieuw in de filmtheaters worden bewonderd – en dit blijkt opeens een uitstekende aanleiding om stil te staan bij het belang van creativiteit in de media-industrie.

Afgelopen maand kwam de nieuwe film The Brutalist in opspraak vanwege het gebruik van AI. Er was nieuwe software ingezet om het Hongaars van de acteurs te polijsten en daarnaast zie je in de eindscènes van de film een aantal architectonische ontwerpen die zijn ‘bedacht’ door generatieve AI.

Veel kijkers zullen hierover hun schouders ophalen, maar voor sommigen was het reden om deze Oscar-favoriet te boycotten. Wie AI in een filmproductie gebruikt om een snelle en goedkope oplossing te vinden, begeeft zich immers op een hellend vlak waar menselijke creativiteit en betaalde arbeid steeds vaker worden vervangen door algoritmes die gemaakt zijn om bestaand artistiek werk te plagiëren.

Zelf heb ik me in de afgelopen dagen niet alleen op de films van David Lynch gestort, maar ook op de talloze documentaires die zijn manier van werken in beeld brengen. Juist in deze tijden, waarin discussies over AI vaak worden gedreven door een gevoel van onvermijdelijkheid, bleek die ervaring een welkome en belangrijke herinnering aan het belang van mensenwerk.

Iedereen die met Lynch heeft samengewerkt, beaamt in de eerste plaats hoe bevrijdend het gevoel van gemeenschappelijke creativiteit was dat hij voortdurend in anderen losmaakte. Als de regisseur iemand is die zelf een kwast pakt wanneer een muur op de set net niet het juiste karakter heeft, inspireert het anderen om ook op nieuwe manieren mee te denken en bij te dragen – wat een uniek eindproduct oplevert.

De magie van handwerk moeten we tegelijkertijd niet verwarren met vijandigheid ten opzichte van nieuwe technologieën. Precies zoals Lynch juist nieuwe artistieke mogelijkheden ontdekte in digitale camera’s en CGI, moeten we nooit terugdeinzen voor tools die creatief werk leuker, makkelijker of vrijer maken. Waar we voor moeten waken is de ultieme valkuil van deze verwarrende nieuwe tijden: zoals het schrijven van een script, een boek, een artikel of een column uiterst persoonlijk is, wordt de waarde van een film ook bepaald door de menselijke creativiteit die erin is gestopt.

Misschien is dit wel de belangrijkste les die we anno 2025 uit het levenswerk van David Lynch moeten meenemen.

Geschreven door Dan Hassler-Forest