Vooruitblik: Dunkirk

De eerste Geallieerde propagandaslag van WO II

Christopher Nolans Dunkirk moet de block­buster van deze z­omer worden. De evacuatie in 1940 van 340.000 verslagen geallieerde mili­tairen naar Engeland leidde tot de eerste grote propagandaslag in de oorlog. Wat gebeurde er in Duinkerken?

Dat in een oorlog de waarheid als eerste sneuvelt is een cliché van jewelste, maar daarom niet minder waar. Zonder leugens geen oorlog. Nauwkeuriger gezegd: zonder in een propagandaverhaal gegoten halve waarheden en hele leugens geen oorlogen. Oorlogen worden uitgevochten met wapens, maar ook met propagandaretoriek.

Kom er maar in Winston Churchill, de Britse premier die tijdens de oorlog met briljante retoriek het geloof in de overwinning erin hamerde bij het Engelse volk. Dat Churchill nederlagen en vernederingen in heroïsche peptalk kon omzetten, bewees hij in 1940 met zijn ‘We shall fight on the beaches‘-speech in het Britse parlement na de evacuatie van 340.000 geallieerde militairen, waaronder ongeveer 200.000 Britse, van Frankrijk naar Engeland.

Eerst de feiten. Op 10 mei 1940 overrompelde het Duitse leger niet alleen Nederland, maar ook België, Luxemburg en Frankrijk. Hitlers Blitzkrieg was succesvoller dan de dictator ooit had kunnen denken. Twee weken na de aanval hadden de Duitsers de in Frankrijk vechtende geallieerde troepen teruggedreven naar de kust. Bij Duinkerken zaten 340.000 soldaten als ratten in de val. Het was wachten op de dood door bombardementen of krijgsgevangenschap. Uit wanhoop bedachten de Britten een reddingsactie om de troepen naar Engeland te evacueren. Veel fiducie had de Britse legerleiding er niet in: ze hoopte ongeveer 45.000 soldaten te kunnen evacueren. Dat het er na ruim een week bijna acht keer zoveel waren, noemde Churchill ‘het wonder van Duinkerken’.

Rustpauze
Historici geloven niet in wonderen en zoeken altijd verklaringen. Waarom lieten de Duitsers het geallieerde leger bij Duinkerken ontsnappen? Waarom geen massale slachtpartij? De reden is dat het Duitse leger na twee weken vechten een rustpauze nodig had. De opmars was zo snel gegaan dat de aanvoer van materiaal en munitie het niet bij kon houden. Ook rekende de Duitse legerleiding erop dat de Duitse luchtmacht de geallieerde troepen aan de kust zou vernietigen. Dat werd ook geprobeerd, met als resultaat duizenden doden, maar de Britse luchtmacht sloeg veel aanvallen af. Dat neemt niet weg dat de troepen zich aan de kust in een hel bevonden. Het Duitse leger rukte weliswaar niet massaal op naar de kust, maar schoot vanaf een afstandje met mortieren en mitrailleurvuur op de soldaten.

Over deze hel gaat Christopher Nolans Dunkirk. De film was op het moment van schrijven nog niet te zien, maar uit de schaarse interviews die Nolan erover heeft gegeven, wordt duidelijk dat hij een overlevingsdrama in de sfeer van Saving Private Ryan heeft willen maken. Net als in die film zal de kijker midden in een spervuur van kogels en granaten zitten. Dunkirk concentreert zich op de overlevingsstrijd van drie Britten in verschillende situaties: een soldaat wachtend op redding op het strand, een burger die met zijn zoon in een kleine boot van Engeland naar Duinkerken vaart om soldaten te redden, en een Britse piloot in een gevechtsvliegtuig die de evacuatieschepen tegen Duitse aanvallen moet beschermen.

Stoere taal
Dat de film een patriottische burger opvoert, die met zijn schip soldaten gaat redden, is een glorieus onderdeel van het heldenverhaal dat Duinkerken in de overlevering is geworden. Het is waar dat burgerschippers hielpen bij de evacuatie, maar hun bijdrage bestond meestal uit het afstaan van hun schepen aan de marine. Zevenhonderd van deze burgerschepen werden ingezet bij de evacuatie.

De trailer van Dunkirk verhult niet dat de evacuatie het gevolg was van de verpletterende geallieerde nederlaag — “We hebben het over een militaire ramp”, zegt de voice-over — maar schakelt daarna over naar heldenretoriek. “We gaan door tot het einde, we zullen ons nooit overgeven”, zegt de voice-over van een soldaat. Ook stoer klinkt: “There is no hiding, we have a job to do”. Het hadden woorden van Churchill kunnen zijn, die in de trailer niet wordt genoemd, maar van wie wel citaten zijn te horen uit de ‘We shall fight on the beaches’-speech, waarmee hij na de evacuatie het Britse volk klaarstoomde voor de lange strijd tegen Hitler. “We zullen vechten op de stranden. We zullen vechten op de landingsplekken. We zullen ons nooit overgeven.”

Stoere taal, met dank aan de Duitse militaire blunder om bij Duinkerken niet door te stoten. Wat ook te danken was aan dat deel van het Franse leger dat bij Lille tijdens de evacuatie nog hard tegen de Duitsers vocht. Benieuwd of Dunkirk dat ook vermeldt.

Als de Duitsers het Britse leger aan de kust hadden vernietigd, was Churchill vrijwel zeker niet als grote oorlogsleider de geschiedenis ingegaan. Historici denken dat hij dan mogelijk een gedwongen vrede had moeten sluiten met de Duitsers. Laten we maar niet speculeren over hoe de wereld er dan zou hebben uitgezien.