Venetië 2011

Sterk jaar voor de Britse film in Venetië. Vooral Shame, Tinker, Tailor, Soldier, Spy en Wuthering Heights vielen in gunstige zin op. Een programma van uitersten dat verdeelde reacties en broodnodige discussie opriep.

Een van de kleinste verrassingen tijdens de 68ste editie van het Filmfestival Venetië was het mislukken van Madonna’s potsierlijke drama W.E., waarmee ze iedereen op het Lido kwam lastigvallen. Nou kent elk festival z’n films die buiten competitie worden vertoond om sterren en daarmee pers te lokken. Het zijn meestal films van regisseurs die van zichzelf al hors concours zijn, of juist films die in de competitie genadeloos ten onder zouden gaan, maar het hobbyproject van de queen of pop geeft aan dat misschien ergens een grens is bereikt. Het gapende gat van een film bracht vooral wenkbrauwen in beweging.

Premières
W.E.’s vertoning illustreert het koorddansen waartoe een festival als dat van Venetië zich genoodzaakt ziet: kunst is mooi maar media-aandacht is nog mooier. En dan heb je sterren nodig. Zeker bij ’s werelds oudste filmfestival dat al jaren de druk van het vrijwel gelijktijdig plaatsvindende festival van Toronto in z’n rug voelt. De veelgehoorde redenering is dat bekende acteurs steeds meer geneigd zijn naar Toronto te gaan omdat dat een soepele springplank is voor de Amerikaanse markt en het festival de magische en ongrijpbare Oscar-buzz voor het aanstaande prijzenfestijn in februari zou kunnen genereren. Maar Venetië moet natuurlijk ook z’n portie sterren binnen halen anders blijven de camera’s weg. Enter Madonna.
Scheidend festivaldirecteur Marco Müller verklaarde vooraf trots dat een ongekend aantal premières te zien zou zijn. Naast het aantal sterren is dat een andere valse indicatie dat een festival de moeite waard is om te bezoeken. Misschien zouden festivals veel meer moeten denken aan vormen van samenwerking in plaats van tegen elkaar op te bieden.

Uitgekleed
Na vorig jaar bijna compleet genegeerd te zijn in de competitie waren het in Venetië vooral Britse regisseurs die opvielen. Uitgekeken was er natuurlijk naar Shame van Steve McQueen, die in 2008 het internationale podium bestormde met het prachtig uitgeklede Hunger. Datzelfde had de Zweed Tomas Alfredson geflikt met Let the Right One In. Hij verscheen nu op het Lido met een spitsvondige en sfeervolle verfilming van John Le Carrés spionageroman Tinker, Taylor, Soldier, Spy. Andrea Arnold kwam met een extreem zintuiglijke adaptatie van Emily Brontës Wuthering Heights. Alle drie erg geslaagde films.
Voor de minimalistische goegemeente onder de critici bleek Arnolds verfilming nogal dikdoenerig maar McQueen en Alfredson kregen alle lof. Die eensgezindheid was een zeldzaamheid. Shame was voor de uitreiking onder festivalbezoekers favoriet voor de hoofdprijs en was er veel instemmend geknik over Tinker, Taylor, Soldier, Spy, maar tot de uiteindelijke winnaar van de Gouden Leeuw aan toe bestonden uitgesproken meningsverschillen. Alexander Sokoerovs Faust was voor sommigen zo’n teleurstelling dat ze interviews met de filmmaker acuut afzegden. Darren Aronofsky’s competitiejury had duidelijk een andere film gezien.

Krankzinnig
Of politiek en sociaal betrokken films een filmfestival geschikt maken als barometer van de wereld valt te betwijfelen. Voor journalisten die terugblikken op festivals is dat een verleidelijke ingang, maar de zeggingskracht van zulke analyses is beperkt. Ze waren er wel in Venetië, de betrokken films, maar ze hadden weinig gemeenschappelijks. Ze kunnen dan ook het best per stuk worden bekeken.
Steven Soderberghs rampenfilm Contagion toonde z’n betrokkenheid door te protesteren tegen de ondergang van de wereld. Achteraf bleek Contagion een campagnefilm te zijn van producent Participant Media, die de Amerikanen bewust moet maken van het probleem van een internationale virusuitbraak. Veel boeiender was het Japanse Himizu, over de ravage en morele chaos na de aardbeving en tsunami van 11 maart. Slordig hier en daar en te langgerekt, maar wel in vijf maanden bedacht, gefinancierd, gerealiseerd en in Venetië te zien. Dat is krankzinnig snel. Totaal over de top maar wild, rauw, intuïtief en raak. Heel knap. Himizu laat zien dat je als maker bovenop de realiteit kunt zitten en toch een volstrekt eigenzinnige film kunt maken.

Huurmoordenaar
Ook George Clooney’s goed ontvangen festivalopener The Ides of March leek z’n boodschap niet te verbergen. Daar zou je uit kunnen opmaken dat de Amerikaanse politiek van cynisme en opportunisme aan elkaar hangt, maar Clooneys kijk op het harde politieke schaakspel achter de schermen van een verkiezingsstrijd was vooral ook een scherp geschreven en uitstekend geregisseerde film. The Ides of March is minder een kritiek op het gebrekkige idealisme van politici dan op de almachtige maar onzichtbare rol van de politiek adviseurs.
Clooney hoefde de VS ook niet moreel failliet te verklaren. Dat deed Exorcist-regisseur William Friedkin wel met het venijnige en bij tijd en wijlen erg grappige Killer Joe. De titelrol is voor een politierechercheur die bijklust als huurmoordenaar (eindelijk een goeie rol van Matthew McConaughey) en in opdracht van een vader en zoon de moeder moet vermoorden om het verzekeringsgeld binnen te halen. Ondertussen knoopt Joe een relatie aan met de minderjarige dochter van het gezin en loopt stiefmoeder seksueel bij te klussen bij pa’s grootste rivaal. Friedkin dient de Verenigde Staten op als een chronisch disfunctioneel gezin in een gammele stacaravan waar alleen nog de wet van het geld wordt erkend. Dan was Clooney nog keurig binnen de lijntjes gebleven.

Duivel
De hoofdcompetitie bevatte een paar belangrijke films die de festivalbezoekers uit elkaar dreven. Eerst dus Sokoerovs Faust, het slotstuk van zijn vierluik over mannen en macht. ‘Intrigerend’, hoorde je, of ‘een ramp’. Misschien is er geen middenweg mogelijk. De overgeromantiseerde kostuumvorm met z’n zachte licht en eindeloze dialogen tussen Faust en de duivel creëerde alleen liefhebbers of vijanden. Dat gold ook voor Yorgos Lanthimos Alps dat nog extremer van vorm was dan het toch al eigenzinnige Dogtooth waarmee de Griek zichzelf twee jaar geleden lanceerde. De uitgestreken gezichten en bizarre spelletjes uit Dogtooth zijn gebleven, maar het gezin is ingeruild voor een bedrijf dat overleden werknemers en gezinsleden vervangt door acteurs om het rouwen gemakkelijker te maken. Veel critici verdwaalden op weg naar de climax. De jury had het beter door — of was nog hopelozer verdwaald — en kende de film de prijs voor het Beste Scenario toe.

Mooie woorden
Er was meer — David Cronenbergs lauwwarme A Dangerous Method, Al Pacino’s documentaire Wilde Salomé, Todd Solonz’ tandeloze Dark Horse — maar behalve Contagion waren dit de hoogtepunten. En dan hebben we nog geen woord gezegd over boeiende films uit het Orizzonti zijprogramma, zoals The Invader van Nicolas Provost en Monkey Sandwich van theatermaker/choreograaf/regisseur Wim Vandekeybus, beiden veelbelovende makers uit België. Of over het prijswinnende Italiaanse immigrantendrama Terrafirma van Respiro-regisseur Emmanuele Crialese.
Of Venetië de concurrentie met Toronto aan zal blijven kunnen, is natuurlijk niet te zeggen. Maar het was best een sterke editie. Michael Fassbender stond op het punt naar Canada te vliegen, maar veranderde op het laatste moment van richting en liep vijftien minuten voordat hij de prijs voor Beste Acteur kreeg uitgereikt de Sala Grande binnen. Laat meer makers en sterren dat doen: cancel dat ticket naar Canada. Die Oscar komen ze wel brengen als de films goed genoeg zijn.
De Britten konden tevreden zijn met hun zoveelste acteur in korte tijd die vanaf het Lido de hoofdprijs mee naar huis mocht nemen. Net als Alexander Sokoerov, die van jurypresident Aronofsky mooie woorden meekreeg bij de uitreiking voor de Gouden Leeuw voor Faust. "Sommige films laten je dromen, of lachen, of huilen, en sommige, zoals deze, veranderen je leven zodra je ze voor de eerste keer ziet."

Ronald Rovers

Prijzen

Gouden Leeuw
Faust
Alexander Sokoerov, Rusland

Zilveren Leeuw
Shangjun Cai
People Mountain People Sea, China

Speciale Juryprijs
Terraferma
Emanuele Crialese, Italië

Beste debuut
Là-Bas
Guido Lombardi, Italië

Beste actrice
Deanie Yip
A Simple Life, Hong Kong

Best acteur
Michael Fassbender
Shame, GB

Meest veelbelovende jonge acteur
Shota Sometani en Fumi Nikaido
Himizu, Japan

Beste Scenario
Yorgos Lanthimos
Alps, Griekenland

Beste cinematografie
Robbie Ryan
Wuthering Heights, GB