Twee films van Claude Miller

In de Franse misdaadthrillers The Inquisitor en Deadly Circuit valt op hoezeer filmmaker Claude Miller (1942-2012) speelt met het onderbewustzijn van de kijker.

Het dak van een omineus pand glinstert tijdens een avondlijke stortbui. De camera glijdt langzaam naar de binnenplaats van wat een politiebureau blijkt te zijn. Binnen probeert rechercheur Marcel Belmont de lamp in een verhoorkamer aan te krijgen. Hij klimt op een bureau om aan een tl-buis te kunnen morrelen. Als collega-rechercheur Antoine Gallien even later de ruimte betreedt, valt zijn oog op de moddersporen op het bureau. Filmmaker Claude Miller vat in close-up hoe de rechercheur de drek met zijn handen aftast.

Even is het alsof Gallien zich bevindt op een plaats delict, waar rechercheurs in dit soort polars (Franse misdaadthrillers) steevast hun duim in een bloedspat steken, om te proeven of ze met menselijk bloed te maken hebben. Verderop in de scène verlegt Miller opnieuw de focus naar de bende die is ontstaan door Belmonts modderige schoenen. Dat doet hij niet zonder reden: tegen het einde van The Inquisitor (Garde à vue, 1981) verschijnt een met modder besmeurd kinderhandje in beeld.

Omzichtig schept Miller een instinctieve link tussen een tamelijk banaal gegeven (de vieze modder op het bureau) en het latere groteske tafereel – het handje is van een kinderlijkje dat op een strand is aangetroffen. Zulke associaties, die het onderbewustzijn prikkelen, zijn ook aanwezig in de door scenarist Michel Audiard geschreven dialogen.

Tijdens een verhoor vertelt de rijke strafpleiter Jérôme Martinaud, die verdacht wordt van de verkrachting en moord op twee achtjarige meisjes, over zijn hond Tango. Belmont, die het gesprek notuleert op een typemachine, vraagt hoe je Tango spelt: “Als een tango dansen?” Martinaud pareert geagiteerd: “Hoe wil jij het dan spellen, als een paso doble?”

Die term verwijst naar de Spaanse dansstijl waarin de man een stierenvechter nabootst en zijn danspartner diens rode doek. Je zou Martinaud in deze scène kunnen beschouwen als de stier, getart door de twee rechercheurs. Maar je zou tegen het einde van de film Gallien juist in die rol kunnen plaatsen, als een briesende man in de steek gelaten door zijn instinct. Zo zit The Inquisitor vol dubbele bodems, ambigue symboliek en eigenaardige metaforen. Denk aan een vuurtoren (die de zee verlicht maar de ogen kan verblinden) of een “gangreneus” huwelijk, een door een spreekwoordelijk koudvuur verziekte echtelijke band. De film is samen met Millers politiethriller Deadly Circuit (Mortelle randonnée, 1983) – die Audiard schreef met zijn zoon, de bekende Franse cineast Jacques Audiard – uitgebracht in een nieuwe blu-ray-set.

Witte duif
In Deadly Circuit krijgt privédetective Beauvoir de opdracht om uit te zoeken met wie de zoon van een illustere familie van laarzenmakers aan het vozen is. Hij stuit op een jonge vrouw die zich onder meer voordoet als aristocraat Lucie Brentano. Van meet af aan fantaseert de privédetective dat Brentano zijn in 1961 vermiste dochter is. Wanneer hij ontdekt dat ze een seriemoordenaar is die rijke mannen uit de jetsetwereld verslindt, besluit hij de sporen die ze tijdens haar moordpartijen achterlaat uit te wissen om haar uit handen van de politie te houden – en in de hoop een band met haar te cultiveren.

Aan het begin van de film communiceert Beauvoir zijn bevindingen over Brentano aan zijn baas: “Ze houdt van rust en stilte, rookt sigaretten van Senior Service en vrijt als la paloma.” Dat laatste verwijst naar het beroemde Spaanse lied van Sebastián Yradier uit 1861, over een witte duif die een laatste liefdesboodschap van een zeeman op een zinkend schip bij zich draagt. Brentano de gedaantewisselaar vliegt als ‘witte duif’ van slachtoffer naar slachtoffer. Maar er zal een moment komen waarop haar hetzelfde catastrofale lot wacht als de zeeman.

De intrigerende woordspelletjes (Beauvoir maakt graag kruiswoordpuzzels) en visuele metaforen uit The Inquisitor en Deadly Circuit stellen de intuïtie van de kijker flink op de proef. Dat hoort onmiskenbaar bij de polar, waarin de kijker op de stoel wordt gezet van de speurder en vrijwel niets een eenduidige betekenis heeft. Zo leidt de regenval in The Inquisitor niet uitsluitend tot moddersporen, maar fungeert het gekletter ook als een onheilsteken: hoe hard het ook regent, diepe zonden laten zich niet wegspoelen.

The Inquisitor (Garde à vue) en Deadly Circuit (Mortelle randonnée) zijn vanaf 18 augustus 2025 verkrijgbaar op blu-ray (Radiance)