Michael Roemer

Met Nothing But a Man is voor de derde keer in korte tijd een film van Michael Roemer gerestau­reerd. Een veelzijdige filmmaker die vasthield aan zijn onafhankelijkheid.

Michael Roemer is 95 jaar oud. Zijn laatste film maakte hij in 1984. En toch staat hij plots weer in de belangstelling. The Film Desk bracht in 2023 gerestaureerde versies uit van zijn speelfilms The Plot Against Harry (1971) en Vengeance Is Mine (1984) en Criterion doet datzelfde nu met Nothing But a Man (1964). Een oeuvre dat verzwolgen leek door dat onverbiddelijke zwarte gat van vergetelheid waarin zoveel fantastische filmmakers verdwijnen, is daarmee weer volop zichtbaar.

Fascisme, Brecht en de Britse kostschool. Dat zijn volgens Roemer in een interview met The Guardian drie bepalende factoren geweest in zijn vorming. Roemer wordt in 1928 geboren in een Joods gezin in Berlijn. Op zijn elfde vertrekt hij naar Engeland als onderdeel van het Kindertransport, waarbij aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog duizenden Joodse kinderen uit door de nazi’s geregeerde gebieden werden weggehaald. Daar gaat hij naar een kostschool, waar hij naar eigen zeggen voor het eerst inziet dat hij niet hulpeloos is.

In 1945 emigreert hij naar Amerika, studeert en maakt in 1964 zijn speelfilmdebuut met Nothing But a Man, over een pasgetrouwd Afro-Amerikaans koppel. Roemer zag in het gesegregeerde Amerikaanse Zuiden de ervaringen van zijn kindertijd in nazi-Duitsland weerspiegeld. “Ik herkende het allemaal.” Toch was hij achteraf kritisch op de film die hij te bedacht vond, het verhaal te afgehecht. “Ik zie de arbeid te duidelijk”, zei hij daarover in The Guardian. “Mensen weten dat het hart van de film op de juiste plaats zit. Maar een paar mensen, vooral Afro-Amerikanen, zien de gewrochtheid en ik moet ze gelijk geven.”

Het is een nogal streng oordeel over een film die in zijn naturalistische stijl wel wat wegheeft van John Cassavetes’ vroege werk en die, zeker voor zijn tijd, uiterst genuanceerd laat zien hoe racisme zich in subtiele en minder subtiele gedaanten manifesteert. In de dreigende aanwezigheid van een stel rednecks, maar ook in naar binnen slaande zelfhaat.

Het is ook een film over een veranderende wereld, een rode draad in het oeuvre van Roemer. In de komedie The Plot Against Harry komt een Joodse gangster er bij zijn vrijlating uit de gevangenis achter dat de wereld niet heeft stilgestaan in zijn afwezigheid en de rol die hij had is uitgespeeld. En in Vengeance Is Mine (gemaakt als televisiefilm) keert een jonge vrouw terug naar het Rhode Island waar ze opgroeide. Wanneer een poging zich te verzoenen met haar pleegmoeder op niets uitdraait, ontfermt ze zich over een buurmeisje in wie ze duidelijk zichzelf herkent.

Een sociaal-realistisch drama, een gangsterkomedie, een melodrama; de films van Roemer bespelen totaal verschillende registers, maar raken elkaar in de onmogelijkheid van terugkeren, de averechtse pogingen het verleden te lijmen, en de existentiële gaten die dat slaat. En in de wijze waarop Roemer zijn films wortelt in de rauwe grilligheid van de realiteit. Een shot waarvan varianten in elk van zijn films opduiken is het straatbeeld vanuit een rijdende auto.

In 1962 maakte Roemer in opdracht van een Amerikaanse televisiezender de documentaire Cortile Cascino, over de gelijknamige Siciliaanse sloppenwijk. Maar toen de film af was, weigerde die omroep hem uit te zenden, wegens te schokkend. De prints werden zelfs vernietigd, ware het niet dat een producent er eentje naar buiten wist te smokkelen. Roemers weigering de documentaire aan te passen, is typerend voor een filmmaker van wie de compromisloze onafhankelijkheid, zo schrijft Brandon Kaufman in een zeer uitgebreid interview met Roemer voor Mubi Notebook, geen pose was, ‘niet simpelweg tegendraadsheid, maar een sensibiliteit, een toewijding aan een bepaald wereldbeeld’.

Daarmee maakte hij het zichzelf niet makkelijk. Hij had, ondanks een goede ontvangst op een aantal filmfestivals, grote moeite distributie te vinden voor Nothing But a Man. En The Plot Against Harry belandde vrijwel direct op de plank en werd pas in 1989 in bescheiden roulatie gebracht. Roemer had waarschijnlijk meer films kunnen maken als hij zich commerciëler had opgesteld, zo beaamde hij tegenover Mubi, maar voor hem was trouw blijven aan die onafhankelijkheid en sensibiliteit geen keuze, maar een noodzaak. “Als ik dat verloochen, vernietig ik mezelf.”

Nothing But a Man is vanaf 20 februari 2024 verkrijgbaar op blu-ray (Criterion, import, regio A)