Cronenberg-tentoonstelling in Toronto

Een grote David Cronenberg-tentoonstelling in Toronto inspireerde de Filmkrant tot een eigen virtuele variant. Via dvd, stream en een online multimediaproject kun je alvast de wereld van David Cronenberg betreden. Maar durf je het?

Het is een beetje zoals met eXistenZ, die film over een game in een game in een game die David Cronenberg in 1999 maakte. Bij het werk van de Canadese filmmaker weet je namelijk nooit of je erin zit, of er alleen maar van een afstandje naar kijkt.

Het begon al met mijn aankomst op het vliegveld van Toronto waar ik eerst een kleine discussie had met de douanebeambte over de vraag of de gedroogde appelschijfjes in mijn koffer organisch waren of niet en dus wel of niet op het declaratieformulier moeten worden aangegeven. Hij oordeelde van niet. Vervolgens staat er buiten het vliegveld een enorme witte limousine te wachten waar die uit Cosmopolis drie keer in past. Welkom in Cronenbergland. Het is waarschijnlijk alleen maar een geestestoestand.

In Toronto werd eind oktober de grote tentoonstelling met bijbehorend retrospectief David Cronenberg: Evolution geopend. Het is alsof je een inloopversie van Edward Kienholz’ The Beanery betreedt: een enorme Wunderkammer vol rekwisieten en artefacten uit Cronenbergs films. Je denkt soms dat je het geronnen bloed nog kunt ruiken.

Die tentoonstelling, waarvan het nog onduidelijk is of hij EYE ooit zal aandoen, inspireerde de Filmkrant tot een kleine Cronenberg-special. In de rubriek Thuiskijken gaan we terug naar een aantal sleutelfilms, maar dan in het licht van zijn laatste online multimediaproject Body/Mind/Change.

Reptielmutanten
Het lichaam-geest-probleem is een rode draad in zijn werk. Hoe werken de twee samen? Hoe kan het dat een gezonde geest in een ziek lichaam toch moet sterven? Cronenberg is een materialist, dus gelooft niet in reïncarnatie. Maar hij is ook niet tevreden met de verklaringen die biologie en psychologie ons tot nu toe hebben gegeven. Als een experimenteel filosoof zoekt hij uit hoe het wel zou kunnen. Met de filmset als laboratorium.

Niet alleen lichaam en geest botsen in zijn werk op elkaar. Hij is dol op dualiteiten en verdubbelingen. Denk maar aan alle tweelingen (Dead Ringers, A Dangerous Method), dubbelgangers, tweekoppige reptielmutanten of vreemde kruisingen tussen mens en dier (The Fly, Spider) of mens en machine (Crash, eXistenZ) die in zijn films opduiken. En dan werken zijn films vaak ook thematisch nog als tweeluiken, zoals Joost Broeren in de rubriek Thuiskijken laat zien.

Props en prosthetics
Op de tentoonstelling in Toronto viel nog iets anders op. Dat heeft te maken met het materiële karakter van zijn werk. Je vergeet het vaak als je een film zit te kijken, maar al die props en prosthetics zijn tot in het kleinste detail uitgevoerd. Het zijn echt kleine kunstwerkjes. En er zijn weinig filmmakers waarbij het zo’n meerwaarde geeft om die eens in het echt te mogen bestuderen. Net zoals die objecten nu voor ons tot leven komen, komen ze immers voor de mensen in zijn film tot leven. Vreemde dingen die opeens een eigen leven blijken te leiden.

En er is nog iets anders. De scène uit Vi­deo­drome bijvoorbeeld waarin een televisiescherm opeens in een soort membraan verandert waaruit een hand met een pistool tevoorschijn komt — een van de beste scènes uit de filmgeschiedenis overigens — kennen we, hoe levensecht ook, toch alleen maar als een plat beeld. En opeens staat daar een replica van die tv. Het beeld is bevroren in de tijd. Maar het is alsof Cronenbergs hallucinaties naar onze eigen wereld zijn geteleporteerd.

Dat is een moment waarop je je bewust bent hoe elk filmbeeld, elke virtuele realiteit ook een afdruk of een echo nalaat in je eigen wereld. En wordt opeens de grens tussen film en werkelijkheid poreus. Het is niet alleen een limousine die jouw wereld komt binnenrijden, maar de Videodrome-suggestie die in al Cronenbergs werk zit. Namelijk dat het kijken ernaar een zeker gevaar inhoudt. Aan de vraag aan het einde van eXistenZ of we nog in de game zitten, gaat een andere vraag vooraf, namelijk of we de game wel willen spelen. Of worden we door nieuwsgierigheid en impulsen gedreven die we helemaal niet onder controle hebben?

Implant
Niet alleen Body/Mind/Change speelt met die vraag. Het klinkt zo leuk. Schrijf je in voor je eigen implant. En met een beetje geluk krijg je eind februari je eigen Cronenberg-pod thuisgestuurd. Maar wat nou als er opeens twee mannen in witte jassen voor je deur staan die dat ding ook daadwerkelijk bij je willen implanteren?

En je bent het je ook weer bewust bij de video-installatie Introduction to the Memory Personality van Jeremy Shaw die in de eveneens door TIFF Bell Lightbox georganiseerde parallelle expositie ‘David Cronenberg: Transformation’ staat en ook online te bekijken is als je je Body/Mind/Change-aanmelding hebt voltooid. Het is een prachtige hypnosevideo, een wereld van morfende Rorschach-hersenhelften. Daarin wil je graag verdwalen. En als de voice-over zegt dat je met je ogen moet knipperen, knipper je met je ogen, en als hij vertelt hoeveel potentieel je in je onderbewuste hebt, denk je ook wat heerlijk, en als hij het over glimlachen heeft glimlach je.

De wereld van Cronenberg is spannend en verleidelijk. Dat komt omdat hij in al zijn vreemdheid iets heel waarschijnlijks heeft. Maar hij zuigt je naar binnen. Betreden is op eigen risico. Zelfs production designer Carol Spier, verantwoordelijk voor de Cronenberg-look sinds The Dead Zone, weet niet zeker of ze zich bij Body/Mind/Change durft aan te melden. “Het is te realistisch”, zegt ze. Maar ja, zij is dan ook het type met wie je in de lift een gesprek kunt hebben over de mogelijkheid van een gedroogde appel-pistool. Al is het niet echt Cronenbergiaans haast ze zich te zeggen, “Want bij David komt alles uit het lichaam.” Maar dat het kan, daar twijfelt ze niet aan.