David Bowie at the Movies

Pontius Pilatus, Andy Warhol, Nikola Tesla. En Thomas Jerome Newton, a.k.a. ‘The Man Who Fell to Earth’. Ok, die laatste was een inkopper­tje. Maar er is natuurlijk niemand anders die al die rollen had kunnen spelen dan David Bowie, vanaf 11 december de hoofdrol in de tentoon­stelling ‘David Bowie Is’ in het Groninger Museum en bijbehorend mini-filmretro. Zes hoogtepunten uit zijn grillige filmcarrière.

Door Dana Linssen

De film: The Man Who Fell to Earth
Nicholas Roeg, 1976
De rol: Bowie’s acteerdebuut, staaltje van geweldige typecasting, en een beetje meer, want Space Oddity was al een hit geweest, Bowie’s alter ego Ziggy Stardust was ook al in de intergalactische ruimte opgedoken, dus dat regisseur Nicholas Roeg de androgyne zanger als alien castte in zijn verfilming van het gelijknamige pulpboek is een mooi voorbeeld van hoe totaalkunstwerk Bowie (desnoods met terugwerkende kracht) de auteur is van alles wat hij doet. Dat hij geen noemenswaardige acteerervaring had (hij had weliswaar een mime-opleiding achter de rug) droeg alleen maar bij aan het effect: zijn houterige wereldvreemdheid was precies wat Thomas Jerome Newton zo griezelig aandoenlijk maakte. Zette de toon voor vele onaardse wezens, denk aan Jude Law in A.I. "This is another dimension of David Bowie", aldus de trailer.
Onvergetelijk: Het moment waarop hij in de spiegel kijkt en de alien met afgrijzen zijn menselijke gelaat ontdekt. Kom daar maar eens om Dr. Freud.

De film: Baal
Alan Clarke, 1982
De rol: Beetje vergeten rariteit in Bowie’s filmografie, maar het is niet moeilijk om te begrijpen wat Bowie in de BBC-verfilming van Bertolt Brechts stuk aantrok. Portret van een geniale outsider-dichter, onweerstaanbaar voor mannen en vrouwen, die door steden en velden dwaalt, en de sterfelijkheid bezingt. Ook letterlijk: Bowie nam een plaat met vijf liedjes uit het toneelstuk op, waaronder The Drowned Girl.
Onvergetelijk: Het cynisme van Baal die de verliefde Johannes het advies geeft om niet met zijn verloofde Johanna het bed te delen, omdat hij niet de moed zal hebben haar te verlaten als het met de passie gedaan is. Met tragisch resultaat en dat verdronken meisje als gevolg.

De film: The Hunger
Tony Scott, 1983
De rol: Bowie als eeuwenoude vampier die toch niet het eeuwige leven blijkt te hebben. Inspiratie voor Tilda Swinton in Jim Jarmusch’ Only Lovers Left Alive.
Onvergetelijk: Het gruwelijke moment waarop Bowie in enkele uren honderden jaren ouder wordt, voorafgegaan door de paniek als hij zijn eerste rimpel in de spiegel ontdekt wat aan de spiegelscène in The Man Who Fell to Earth doet denken. Vampiers horen niet aangeraakt te worden door de tijd, en Bowie’s imago was zeker in de jaren tachtig ook geconstrueerd rond een uncanny beeld van eeuwige jeugd.

De film: Merry Christmas, Mr. Lawrence
Nagisa Oshima, 1983
De rol: Majoor Jack ‘Strafer’ Celliers. Plaats van handeling: Japans krijgsgevangenkamp op Java, 1942. Celliers trekt de aandacht van de jonge, ambitieuze commandant Yonoi (Ryuichi Sakamoto, die ook de muziek schreef), die in hem een geestverwant meent te herkennen (beiden zijn aangetast in hun eergevoel), maar ook erotische gevoelens voor hem ontwaart die onder de Japanners zeer taboe zijn.
Onvergetelijk: Het klassieke moment uit Merry Christmas, Mr. Lawrence is natuurlijk als Bowie tijdens een executie op Yonoi afloopt, hem op beide wangen kust, en daarmee zijn eigen lot bezegelt. Maar een andere, subtielere rode draad in het verhaal zijn de bloemen, die jeugdherinneringen aan een laatste restje menselijke waardigheid knopen. En dat andere verzetsmoment markeren, als Celliers ze met handenvol in zijn mond propt: "Well I’ve tried the Manju, and I’ve tried the flowers, and I think the flowers taste better."

De film: Basquiat
Julian Schnabel, 1996
De rol: Andy Warhol
Onvergetelijk: Wat is transformatie? Bowie is als kunstenaar kameleontisch genoemd, maar is dat wel het goede woord? Als hij met het grootste gemak van kleur verschoot, dan toch steeds in de kleur die hem het meeste aansprak, en niet in die van het behang. Ondanks pruik en schmink en brillenglazen wil hij in Basquiat maar niet op Andy Warhol lijken. Dat komt allereerst omdat Warhol natuurlijk niet op zichzelf leek, maar ook omdat Bowie helemaal niet in staat is om in een rol te verdwijnen. Hij moet zijn zelfbedachte rollen en personages kunnen wórden. Juist daarom kun je naar zijn rol in het regiedebuut van schilder Julian Schna­bel, die min of meer zijn eigen herinneringen als tijdsgetuige verfilmde, zo eindeloos kijken: het is een personage in wording.

De film: The Prestige
Christopher Nolan, 2006
De rol: Nikola Tesla, de Servisch-Amerikaanse idealistische uitvinder (en tegenpool van de commerciëler ingestelde Thomas Alva Edison) van de wisselstroom; in deze goochelfilm die met dubbelgangers en verdubbelingen speelt een mysterieuze genius op de achtergrond.
Onvergetelijk: Bowie’s meest kleurloze personage. Je stelt je weleens voor wat er van sterren zou zijn geworden als ze hun talent en charisma niet hadden gehad. In het geval van Bowie — afgaande op deze rol — waarschijnlijk verzekeringsagent. Maar die zichtbare onzichtbaarheid is precies de kern van zijn personage in deze film. En zo viel er toch weer een buitenaards wezen uit de lucht.

De film: Zoolander
Ben Stiller, 2001
De rol: Cameo als zichzelf (die de rivaliserende catwalkmodellen Ben Stiller en Owen Wilson wel even zal leren hoe ze een ‘walk-off’, een catwalkwedstrijdje moeten houden).
Onvergetelijk: Het moment waarop hij uit het publiek opstaat, zijn zonnebril afzet alsof het Zorro’s masker is: "If nobody has any objections I believe I might be of service".

David Bowie Is van 11 december t/m 13 maart 2016 Groninger Museum | Bowie on Screen met: Absolute Beginners, Basquiat, Christiane F. Wir Kinder von Bahnhof Zoo, The Hunger, Labyrinth, The Linguini Incident, The Man Who Fell to Earth, Merry Christmas, Mr. Lawrence | informatie op davidbowie-groningen.nl