Focus: Hommage Ramón Gieling

Onder de titel Ramón Gieling at Work vertoonde Eye eind vorig jaar een overzicht van het oeuvre van Ramón Gieling. Het programma was nog maar net begonnen toen het werd gecancelled door een lockdown. Eye sluit het vandaag alsnog af met een Ramón Gieling-dag. Te zien zijn drie van zijn films, elk gevolgd door een Q&A.

Wie in bijna veertig jaar ruim veertig films maakt, heeft professioneel weinig te klagen, zou je denken. Maar toen ik vorig jaar de 67-jarige Ramón Gieling interviewde over zijn bijna veertigjarige filmloopbaan, benadrukte hij dat het hem in al die jaren niet was komen aanwaaien. Het was vaak hard vechten om voor zijn films subsidie te krijgen, zei hij. “Ik had een groot huis kunnen bouwen van mijn afwijzingen. Noodgedwongen begin ik vaak met mijn eigen geld aan een film.”

Ik moest terugdenken aan Gielings opmerking toen hij een paar maanden geleden een boze mail stuurde over een afwijzing door het Filmfonds. Het betrof zijn speelfilmproject Moesson, naar een scenario van Gustaaf Peek, die zich baseerde op de novelle Een tropische herinnering van Eric Schneider. De Indonesische hoofdpersoon werd volgens het Filmfonds ‘teveel door witte mannen als cliché geportretteerd’, schreef Gieling, die eraan toevoegde dat Gustaaf Peek van Indonesische afkomst is. Gielings beroep tegen de afwijzing leidde tot een twee uur durend Zoom-gesprek, waarin het Filmfonds aan de eerdere beslissing vasthield. Wat Gieling dwars zit is dat het Filmfonds volgens hem alleen nog oog heeft voor diversiteit. “Kwaliteit maakt niet uit, als het maar divers is.”

Is het filmbeleid van het Filmfonds er stiekem op gericht om witte filmmakers als Gieling met pensioen te sturen, iets wat Gieling vermoedt? Of hij gelijk heeft, valt slecht te beoordelen door buitenstaanders, maar het zou goed zijn als zijn klacht over het filmbeleid ook ter sprake komt op de hommage aan hem op 11 december.

Enfin, leuker nieuws voor Gieling is de recensie in de Filmkrant van zijn nieuwste film Sisyphus at Work, waarin een filmmaker te horen krijgt dat hij nog maar negen maanden te leven heeft. ‘Loopzuiver samenspel en een prachtige vormgeving’ en ‘zo on-Nederlands ambitieus dat het imponeert’, oordeelt recensent Sandra Heerma van Voss over de film. Gieling zal er tevreden over zijn, want zijn ambitie wordt in Nederland nogal eens versleten voor pretentieus, merkte hij in het eerdergenoemde interview op. “Het woord pretentieus is in Nederland een scheldwoord. Maar pretentie wil niets anders zeggen dan dat je iets wil. Natuurlijk: er bestaan ook ijdele pretenties, maar die heb ik niet. Ik ben pretentieus in de zin dat ik iets wil. Een film moet een impact hebben, de kijker moet er anders uitkomen dan hij erin ging. Anders doe je als filmmaker iets niet goed.”

Naast Sisyphus at Work is in de hommage Erbarme dich – Matthäus Passion Stories (2015) te zien. Daarin praten kenners en liefhebbers over waarom zij zo gefascineerd en gegrepen zijn door de Matthäus Passion. Gieling heeft wel een idee, zei hij in een interview met NRC. “De Matthäus-Passion gaat over het lijden van Christus – die ook maar gestuurd is, en zegt dat hij geen idee heeft waarom hij zal sterven. Die onwetendheid is het menselijk bestaan in een notendop: jij en ik weten dat we er vroeg of laat aan gaan, en het idee dat je met de leeftijd wijzer wordt is een mythe. Het leven is al niet zo’n lolletje en met de ouderdom komt daar ook nog eens ziekte bij. De Matthäus behandelt de vraag waar het menselijk lijden toe dient. Als het waarom van het lijden een mysterie is, dan is dat in de Matthäus in volle rijkdom zichtbaar.”

De derde en laatste film in de hommage is de speelfilm Tramontana (2009). Daarin eindigt een liefdesrelatie in een Spaans roddeldorp op fatale wijze. De recensent van de VPRO-gids zag een ‘subtiel gestileerde verkenning van een tragische geheime liefde tussen een oudere schilder en een achttienjarig modelmeisje in een benauwend Spaans dorp tijdens de Franco-dictatuur’. En: ‘Begenadigd film- en documentaireregisseur Gieling trakteert op weidse bespiegelingen over levenslust en vergeefs smachten, maar laat de interpretatie van de dorpsvertelling kundig over aan de toeschouwer.’

Resteert de vraag of Gieling met Sisyphus at Work zijn laatste film heeft gemaakt, net zoals zijn hoofdpersoon. Dat lijkt onwaarschijnlijk gezien een opmerking van hem in het eerdergenoemde Filmkrant-interview: “Opkomen en vechten voor je werk is een belangrijke eigenschap van een filmmaker. Als je je lot in handen van anderen legt, sta je meteen al met 5-0 achter. Dat probeer ik dus zo min mogelijk te doen.”

Ramón Gieling at Work | 11 december | Eye Filmmuseum, Amsterdam