SMALL TIME CROOKS

Nadat Nederland lange tijd achterlag met het uitbrengen van de films van Woody Allen, loopt de distributie tegenwoordig weer in de pas met het buitenland. Nog geen half jaar na Sweet and lowdown gaat nu Small time crooks in première, een lichtvoetige bankroverskomedie die zich ontpopt tot een variant op het Pygmalionverhaal.

Ooit heeft er in het Engelse glossy filmblad Empire een schema gestaan waarin alle films van Woody Allen overzichtelijk in kaart waren gebracht. Aan de hand van steeds gedetailleerdere vragen kun je hiermee elke film van de Amerikaanse filmmaker determineren. Small time crooks, de eenendertigste speelfilm van Woody Allen, laat zich eenvoudig in dit netwerk van constanten uit zijn oeuvre inpassen. Ja, Woody Allen speelt er zelf in mee; nee, de film is geen duister Bergman-drama; nee, er komt ook geen orgasmatron in voor; ja, de film loopt goed af.
In dit schema ontbreekt echter een categorie die ook relevant kan zijn om Woody Allen-films van elkaar te onderscheiden. Veel van zijn films spelen zich af in het artistiek-intellectuele milieu. Maar hij heeft ook films gemaakt waarin juist de New-Yorkse kleine luyden de hoofdrol spelen. Manhattan, Crimes and misdemeanors en Husbands and wives horen overduidelijk tot de eerste soort, Radio days en Broadway Danny Rose bijvoorbeeld horen tot de tweede categorie. Small time crooks valt precies tussen deze twee categorieën in. De film ontpopt zich tot een verhaal over een armlastig echtpaar dat snel rijk geworden is en thuis wil horen in de wereld van geld, kunst en goede manieren.

Gestuntel
Woody Allen speelt in Small time crooks de rol van Ray Winkler, een stuntelige inbreker — in de gevangenis werd hij Het Brein genoemd, maar hij had zelf niet door dat dat ironisch bedoeld was — die de slag van zijn leven wil slaan. Hij huurt een winkelpand dat gelegen is naast een bankfiliaal, en graaft met een paar vrienden een tunnel naar het belendende gebouw. Die poging draait uit op een groot fiasco, maar intussen blijkt de winkel waar Rays echtgenote Frenchy (gespeeld door Tracy Ullman) bij wijze van dekmantel koekjes verkoopt een goudmijn. Dankzij haar bakkunsten stroomt het geld binnen, en zijn Ray en Frenchy de steenrijke eigenaren van een groot koekjesimperium.
Deze kersverse nouveau riches proberen zich te gedragen als een dame en heer van stand. Ze organiseren etentjes met kunstenaars en intellectuelen, die ontaarden in hilarische confrontaties, waarbij zij telkens zeer pijnlijk de plank misslaan. Omdat Frenchy merkt dat er een en ander schort aan hun intellectuele bagage, besluit zij om een spoedcursus culturele vorming te volgen bij de kunsthandelaar (gespeeld door Hugh Grant). Hij is de dr. Higgins die haar zal opvoeden, en met hem bezoekt ze musea, restaurants en concerten en maakt ze een culturele reis naar Italië, die een wig drijft in haar huwelijk met Ray.
Door hun wanstaltige kleding en Frenchy’s schaamteloze telefonades tijdens een klassiek concert neigen Woody Allens personages — hoe geestig ook — soms al te veel naar karikaturen. Maar zoals de andere films die zich afspelen in de lagere sociale klassen, portretteert Allen zijn underdogs toch altijd met veel compassie. Omdat hij zelf de hoofdrol speelt, is het bovendien verleidelijk om het gestuntel van Ray te vereenzelvigen met de vele min of meer autobiografische rollen van Allen. En uiteindelijk eindigt de film na alle rampspoed in harmonie, die de kijker een hart onder de riem steekt.

Kluiskraak
Toch is Small time crooks niet Allens meest evenwichtige film geworden. Hij heeft zich er ditmaal niet op toegelegd om een film te maken die in de traditie van één filmgenre staat. De bankroverskomedie die Small time crooks aanvankelijk is, verandert in een Pygmalionverhaal dat ten slotte toch nog eindigt met een kluiskraak. Daardoor lijkt het erop alsof Allen de plots voor twee of drie speelfilms in één script verwerkt heeft. Maar het gemak waarmee hij van het ene genre naar het andere springt, bewijst wel zijn talent en enorme flexibiliteit. Bovendien blijkt hieruit dat Woody Allen nog steeds geen gebrek heeft aan ideeën, en waarschijnlijk moeiteloos het aantal van veertig films zal volmaken.

Pieter Bots